دیداری مێری 2018، پانیلی پێنجەم: سەقامگیری ڕەوا لە عێراق و رۆڵی کۆمەڵگای نێودەوڵەتی
- ستیوەرت ئادەم، کۆنسولی گشتی بەریتانیا لە هەولێر بە وەكالەت
- ئیریك ستراتینگ، جێگری باڵوێزی هۆلەندا لە عێراق
- برونۆ پاسکینۆ، باڵوێزی ئیتالی لە عێراق
- هانسی ئێسکوبار، باڵوێزی ئیسپانیا لە عێراق
- فەرهاد عەلائەدین، راوێژکاری سەرۆك کۆماری عێراق (سەرپەرشتیار)
لە پێشەكی ئەم پانێلەدا فەرهاد عەلائەدین چوارچێوەی تەوەرەكانی دیبەیتەكەی دیاریكرد كە نێردەی دیپلۆماسی چوار وڵاتی گرنگ و هاوبەشی عێراق بتوانن باسی لێوە بكەن. ئەو تەوەرانە پەیوەستبوون بە پێویستی بە پەلەی بنیاتنانەوەی سەقامگیری لە وڵات، نەك تەنیا لە بواری ئەمنی بەڵکو لە بواری ئابوری و سیاسی-دامەزراوەییش. دیارە كە بۆ گەیشتن بەم ئامانجانە پێویست بوو جەخت لە سەر رۆلی کۆمەڵگای نێودەوڵەتی بكرێتەوە، بەتایبەتی بەشداریكردنی دەوڵەتەكانی دیپلۆماتكارە قسەكەرەكان لە هاوکاری عێراق کرد. بێگومان سەقامگیری لە عێراقدا دوا ئامانج نیە، بەڵکو قۆناغی ناوەندە لە ڕێگای پەرەسەندنی ئابوری، حوکمی باش و لە کۆتاییدا ژیانێکی کامەران.
ستیوەرت ئادەم، پابەندیی وڵاتەکەی بە یەکپارچەیی خاکی عێراق و هاوکاریكردنی عێراق بۆ هەستانەوە لە پاش شەری داعش راگەیاند. وەکوو ئادەم باسی کرد، ستراتیژی بەریتانی لە سەر بنەمای پێنج خالی گشتی بونیات نراوە. یەکەمیان پێش خستنی حوکمێکی کاریگەر و بنکە فراوان لە بەغدا و هەولێر، ئەویش بە مەبەستی “زاڵبوون بەسەر ناکۆکیەکان لە نیوان هەردوو لا لە بواری داهاتی نەوت” وە بەرزکردنەوەی ئاستی هاوئاهەنگی لە نیوان حکومەتی ناوەندی و پارێزگاکان بە مەبەستی گەیاندنی خزمەتگوزاریە پێویستەکان بە خەڵک. دووەمیان پەیوەندی بە چاکسازی لە سێکتەری ئاسایش هەیە بە جۆرێك کە پرۆسەی ئاسایی کردنەوە پێش بخات و یارمەتی حکومەتی عێراقی و حکوماتی هەرێم بدات کە هێزێکی ئاسایشی پێشکەوتوو و کاریگەر دروستکەن کە “بتوانێت رێگر بێت لە سەرهەڵدانی گرووپی چەکدار لە داهاتوودا و ئاسایشی سنوورەکان دابین بکات”، بەڵام لە هەمان کاتدا متمانەی خەڵك بە دەست بهێنێتەوە و چوارچێوەی دەستور ڕەچاو بکات و مۆنۆپۆلی بە کار هێنانی هێز لە وڵات لە دەست بگرێت.
سێیەمیان، هەوڵدان بۆ جێبەجێ کردنی چاکسازی ئابوری و مالی. لە روانگەی لەندەن ئەم چاکسازیانە پێویستن بۆ دامەزراندنی سیستەمێکی دارایی خۆڕاگر و وەزارەتێکی دارایی بەتوانا کە بەرەنگاری گەندەلی بێتەوە. هەروەها، چاکسازی لە سیستەمی بانکی و سێکتەری گشتی دەتوانێت پرۆسەی بنیاتنانەوە خێرا بکات. چوارەمیان، پێشخستنی مافەکانی مرۆڤ و گەڕاندنەوەی سیستەمێکی کۆمەڵایەتی بنکەفراوان کە تێیدا مافەکانی پێكهاتە ئاینی و نەتەوەییەکان و ئاوارەکانی ناوخۆ پارێزراوبێت و هەوڵێکی درێژخایەن بۆ بەرەنگاربوونەوەی توندرەوی و پێش خستنی ئاشتبوونەوە هەبێت. پێنجەمیان، بریتیە لەپێویستی هێنانە کایەی کەشێکی بازرگانی باشتر نەك تەنیا بۆ ڕاکێشانی سەرمایە و کۆمپانیاکانی دەرەوە، بەڵکوو لە هەمان کاتدا بۆ هاندانی دروست بوونی چینێکی داینامیکی لە خەڵکی بیزینس کار. ئادام بە هەمان شێوە جەختی کردەوە لە پێداویستی دروست کردنی سیستەمێکی پەروەردەیی باش كە ببێتە هۆی بەردەوامی کەشەکە لە رێگەی پەروەردەکردنی “هێزی کاری کارامە”. لە کۆتاییدا، دیپلۆماتە بەریتانیەکە دووپاتی پابەندبوونی وڵاتەکەی لە پاڵ کۆمەڵگای نێودەوڵەتی کردەوە بۆ دووبارە بنیاتنانەوەی عێراق.
ئێریك ستراتینگ، هاوشێوەی ئادەم ستراتیژیەکی چەند خالی خستە روو. لەگەڵ ئەوەی لە چوارچێوەدا لێکچوون لەگەڵ ستراتیژە بەریتانیەکە هەیە، بەڵام ئەم ستراتیژیە چەند ساڵەیە ووردتر بووەتەوە لە جەختکردن لە سەر هەندێک بابەتی تایبەت. بە ئاماژەدان بە دەوڵەمەندی عێراق لە رووی سەرچاوە سرووشتیەکانەوە، ستراتینگ جەختی كردەوە کە عێراق زیاتر پێویستی بە هاوکاری تەکنیکی هەیە تا هاوکاری دارایی، وە ئامادەیی و خؤشحالی وڵاتەکەی دەربری بۆ هاوکاریكردنی عێراق لەم رووەوە و لە سەر بنەمای بەرژەوەندی هەردوولا. ئەم ستراتیژیە پێویستی بە چاکترکردنی باری ئاسایش هەیە وەکوو پێویستیەك بۆ سەقامگیری ناوخۆیی و کامەرانی. لەم روانگەیەوە، هۆلەندا دەتوانێت هاوکار بێت لە دابینکردنی پاڵپشتی فێرکردن و بەرزكردنەوەی تواناكان لە سێکتەری ئاسایش، وه یارمەتیدانی هەر دوو حکومەتی بەغدا و هەولێر بدات تاوەكو چاکسازی بکەن، هێزە سەربازیەکانیان پرۆفێشنال بکەن و تەرکیز لە بەرەنگاربوونەوەی داعش بگۆرن بۆ بنیاتنانی سەقامگیری.
خالی گرنگی دووەم جەخت لە سەر پێویستی بەرێوەبردنی کێشەی ئاوارە ناوخۆ و پەنابەرەکان بە شێوەیەكی دوولایەنە دەکات کە کارئاسانی بۆ گەرانەوەی پەنابەرە رێکنەخراوە عێراقیەکان بۆ وڵاتەکەیان بکات، “چونکە وڵاتەکە پێویستی پێیانە”. لە هەمان کاتدا دەسەڵاتی هۆڵەندی پالپشتی پرۆسەی ئاشتەوایی و دروستکردنی کەشێکی بێ مەترسی دەکات بۆ گەرانەوەی پەنابەر و ئاوارە ناوخۆییەکان. خالی سێیەم ئەوەیە كە پێویستە سیاسەتی کار و داهات لە عێراق پێش بخرێن بۆ پەرەپێدانی کەرتێكی تایبەتی بەهێز کە بتوانێت کار دابین بکات بۆ نەهێشتنی پێداویستی عێراقیەکان بۆ دۆزینەوەی کار لە دەرەوە. هەروەها ستراتینگ بانگەشەی بۆ چاکسازی لە کەرتی کشتوکاڵ و ئاودێری کرد، و ئاماژەی دا کە هۆڵەندا خاوەن شارەزاییەکی تۆکمە و تەکنەلۆژیایەکی مۆدیرنە لەم بوارەوە. دیپلۆماتە هۆڵەندیەکە جەختیشی کردەوە کە بۆ راكێشان و سەرمایەگوزاری کۆمپانیا هۆڵەندیەکان، عێراق پێویستی بە کەشێکی لەبار و باشتری بازرگانی هەیە، کە نەك تەنیا کێشەی ڤیزا و ئاسایش تێدا چارەسەر کرابێت، بەڵکو پارەی قەرزەکان لە لایەن بەغدا درابێتەوە.
لە کۆتاییدا ستارتینگ مافەکانی مرۆڤی بە بناغەیەکی سیاسەتی دەرەوەی هۆڵەندا پێناسە کرد کە پێویستە دەسەڵاتی عێراق لە هەموو ئاستەکان ڕێزی لێ بگرێت، چونکە ئەمە وەکو مەرجێکی پێشەکیە بۆ بەردەوامیی پەیوەندیەکانی هەردوولایە. لە سەر بنەمای خالەکانی سەرەوە، هۆڵەندا دەتوانێت سالانە پەنجا مڵیۆن دۆلار بدات بە عێراق سەرەرای ئەو كۆمەكە داراییانەی کە پێشتر بە ڕێکخراوە نێودەوڵەتیەکان و ئاژانسەکانی پەرەپێدان دراون.
برونۆ پاسکینۆ، باڵوێزی ئیتالیا، هاودید بوو لەگەڵ ئەوانی دیکە، بەڵام لە وتەکەی هەولی دا جەخت بکاتەوە لە سەر تواناکانی ئیتالیا و شارەزاییەکانی کە دەتوانن یارمەتیدەری عێراق بن لە سەقامگیربوون و دامەزراندنی حکومەتێکی کاریگەر. یەکەم لایەن کە پاسکینۆ ئاماژەی پێ دا بریتی بوو لە پابەند بوونی جیدی ئیتالیا بە سەقامگیری عێراق لە هەر دوو لایەنی ئاسایش و هاوکاری مرۆیی، وە بوونی ئیتالیا وەکوو دووەم گەورەترین بەشدار لەنێو هێزە هاوپەیمانەکانی دژی داعش ئەم پابەندیەیان دەسەلمێنێت.
جگە لە هەولەکانی ئیتالیا بۆ مەشقکردن و مۆدیرنکردنی هێزە سەربازیەکانی عێراق، لەوانە پێشمەرگە، ئیتالیا لەوانەیە ببێتە نموونەیەك بۆ باشکردنی حکومەت لە ئاستی لۆکال لە ڕێگای بە کارهێنانی سیستەمی لامەرکەزی وەرگیراو لە شارەوانیەکانی ئیتالیا کە بەشبەحاڵی خۆیان دەسەڵاتی باشیان لایە لە بەرێوەبردن و جێبەجێکردنی خزمەتگوزاریەکان بە پێی پێویستی تایبەتی خەڵکەکەیان، بە بێ پێویستکردن بە دەستێوەردانی حکومەتی ناوەندی. بە وتەی پاسکینۆ ئەم پرۆسەیە زیاتر دان بە تایبەتمەندیە لۆکالیەکانی کۆمەلگای عێراقی دەنێت لە کاتێکدا رێز لە دەستور و یەکپارچەیی خاکی عێراقیش دەگرێت کە رۆما بە توندی پالپشتی دەکات.
خالی دووەم کە باڵوێزی ئیتالی جەختی لێ کردەوە گرنگی پەیوەست بوو بە پەرەسەندنی ئابووری لە عێراق وەکو کلیلی سەرەکی بۆ دەست خستنی کامەرانی و سەقامگیری کۆمەلایەتی لە ئاستێکی نیشتمانیدا. بە ووتەی ئەو، “کۆمپانیا ئیتالیەکان حەزیان لێیە بێن بۆ عێراق”، بەڵام تەنیا لەو حالەتەی كە ئاسایش و هاوکاری لە لایەن دەسەڵاتدارانی عێراق بكرێتە ئەولەویەت. لەو روانگەیەوە سێکتەری وزە گرنگترین سێکتەرە، بە هۆی ئەوەی ئیتالیا بێهیوایانە بە دوای ئاسایشی ووزەیە بۆ هێشتنەوەی سێکتەری پرۆژە و کۆمپانیا مام ناوەندیەکانی، وە لەوانەیە عێراق هاوبەشێکی نموونەیی بێت بە جۆرێك لە کۆتاییدا بەغدا و رۆما هەردووکیان قازانج بکەن.
بە ئاراستەی وتەی پانێلیستەکانی دیکە هانسی ئێسکۆبار دووپاتی کردەوە كە ئیسپانیا بە چالاکی هەوڵ بۆ یارمەتیدانی عێراق بەرەو سەقامگیری و پەرەسەندنی بەردەوام دەدات، هەرچەندە هاوکاری نێودەوڵەتی ناتوانێت بە تەنیا کێشەکانی عێراق چارە کات و بە وتەی دیپلۆماتە ئیسپانیەکە “عێراق پێویستە یەکەم یارمەتیدەری خۆی بێت”. لە وتەکەیدا ئێسکوبار ئاماژەی بە چەند بەربەستێك کرد کە کاریگەرییان لە سەر عێراق هەیە و پێویستە چارە بکرێن. یەکەمیان گەشەی خێرای دانیشتوان بە ئاستێك كە عێراق زۆرترین رێژەی زیادبوونی ژمارەی دانیشتوانی هەیە لە ناوچەی رۆژهەڵاتی ناڤین و باکووری ئەفریقیا. ئەمەش دەبێتە هۆی زۆربوونی بێکاری لە نێو نەوەی گەنج، گەورەبوونی شارەکان (لە سەر حسابی گوندەکان) و زیادبونی دیادردەی توندوتیژی. ئێسکوبار سەرنجی دا کە ئەم تێکەلبوونە نێگەتیڤە چۆن ڕاستەوخۆدەست دەکات بە لەناوبردنی خۆڕاگری ئابوری، بەرز کردنەوەی کێشەی نیشتەجێ بوون و هەژارکردنی لە سەدا چلی دانیشتوان. لەم بوارەدا ئەو پێشنیاری چاکسازی کرد بۆ دابەزاندنی نرخی خانو و بەرە و دەستەبەر کردنی خانوی هەرزان و سۆشیال.
لە روانگەی ئابوریەوە ئێسکۆبار ئاماژەی بە پێویستی ریفۆرم کرد، بە تایبەت لە سێکتەری گشتی، کە زۆر گەورەیە و زیاتر لە ٤٢٪ی هەموو کارەکان دابین دەکات، وە سیستەمێکی بیرۆکراسی زۆر لە سەرخۆ و ناکارای هەیە. هەروەها داوای چاکسازی لە بواری بانکەکان و کەرتی تایبەت و کشتوکال و بەرێوەبردنی ئاو و دابەشکردنی زەوی کرد. ئێسکوبار هەروەها ئاماژەی بە گرنگی بنیاتنانی دیالۆگی هەمەلایەنەی سیاسی کرد بە مەبەستی نەهێشتنی گەندەلی و خزم خزمێنە بۆ بەرەوپێش بردنی حکومەتێکی کارا. لە کۆتاییشدا جەختی لە سەر پێویستی پلاندانان کردەوە بۆ سوود وەرگرتن لە ووزەی خۆر، بە تایبەت کە عێراق خۆری باشی هەیە و ئیسپانیاش تەکنەلۆژیاکەی هەیە.
لە کۆتایی پەنێلەکە بەشداربووان جەختیان لە سەر گرنگی هەوڵێکی جیدی نێودەوڵەتی بۆ هێشتنەوەی عێراق و دامودەزگا ناوەندی و لۆکالەکان وبەشداری خەڵك و پێکهاتەکان لە پرۆسەی دروست کردنی بریارداندا کردەوە.