عێراقێك كە بۆ هەموان كار بكات
پوختەی راپۆرت و ڤیدیۆی پانێل
- نێچیرڤان بارزانی، سه‌رۆكی هه‌رێمی كوردستان
- فه‌رهاد عه‌لائه‌دین، سەرۆكی بۆردی راوێژكارانی عێراق
ئەو دیالۆگەدوو كەسیە لە دیداری مێری 2022 لەگەڵ سەرۆكی هەرێم، نێچیرڤان بارزانی، بۆ گفتوگۆ بوو لەسەر كۆمەڵێك پرس و پێشهاتی گرنگ لە گۆڕەپانی سیاسی عێراق و ناوچەكە (کرتە لێرە بکە بۆ ڤیدیۆی پانێلەكە بە تەواوی). سەرپەرشتیاری پانێل، فه رهاد عە لائە دین، لە چوار تەوەرەوە ئاراستەی گفتوگۆیەكەی لەگەڵ سەرۆكی هەرێمی كوردستان ئەنجامدا: دۆخی سیاسی عێراق و هەرێمی كوردستان و ناوچەی دەوروبەر و باقی جیهان. لێرەدا، لە جیاتی تۆماركردنی تەواوی گوتەكانی سەرۆكی هەرێم، كرۆكی پەیام و خاڵە گرنگەكانی نێو گوتەكانی پوختكراون. بەڵام دەقی ووتەكانی سەرۆكی هەرێم لە ڤیدیۆكەدا دانراون.
سەرەتا، فەرهاد عەلائەدین ئاماژەی بەوە كرد كە چوار ڕۆژ بەر لەوە حکومەتێکی نوێ لە بەغدا دەست بە کار بوو، كە دوای ساڵێک لە چەق بەستی هات. دیارە خەڵک هیوای بەو حكومەتە هەیە کە بتوانێ ئەو کارنامەیە جێبەجێ بکات کە لە (٢٩) لاپەڕە پێشكەشكراوە. هێزە سەرەكیەكانی هەرێمی کوردستان لە حكومەتەكەدا بەشدارە. پرسیاری كرد ئایا سەرۆكی هەرێم چۆن دەڕوانییە حکومەتی (محمد شیاع السوداني) و چی دەتوانێت پێشکەشی هەرێم بکات و بە پێچەوانەشەوە، هەرێم دەتوانێت چی پێشکەشی ئەم حکومەتە بکات؟
كرۆكی وەڵامی سەرۆكی هەرێم،نێچیرڤان بارزانی:
- هەر خودی دروستبوونی ئەم حکومەتە هەنگاوێکی گرنگ بوو بۆ ئەم بارودۆخەی ئێستای عێراق. هەرێمی کوردستانیش دەیەوێت زۆر بە جددی یارمەتیدەر بێت بۆ ئەوەی سەرۆک وەزیرانی نوێی عێراق و کابینەکەی سەرکەوتوو بن، چونکە عێراق سەقامگیر بیت هەرێمی کوردستانیش سەقامگیر دەبێت. بە پێچەوانەشەوە ئەگەر باری ئەمنی لە بەغدا تێك بچێت هەرێمی کوردستانیش تێک دەچێت. دیارە بارودۆخی هەمووان پێکەوە بەستراوەتەوە،
- هەروەك بابەتی سەرەکی کۆنفرانسی ئەمرۆ ئەوەیە ئایا عیراق بۆ هەمووانە؟ ئایا بەراستی عێراقیەکان هەست دەکەن کە عێراق بۆ هەمووانە؟ من پێم وایە وەڵامەکەی زۆر سادەیە – نەخێر- ئەو هەستە نیە و دەبێ ئەوە دروست بکرێتەوە. دەبێت ئێمە دەرس وەربگیرین لە هەموو ئەم هەڵانەی کە لەم چەند ساڵەی ڕابردوو کراوە ، بەغدا خۆی تاقی کردەوە و هەرێم خۆی تاقی کردەوە هەموو لایەك خۆی تاقی کردەوە بەڵام لە دەرەنجامدا ئیمە گەیشتینە یەك خاڵ، ئەویش ئەوەیە دەبێت یارمەتی یەکتر بدەین بۆ چارەسەری هەموو کێشەکانی عێراق، كە ئەوەش ئاسان نییە و زەحمەتە.
- ئەوەی هەرێمی کوردستان داوای دەکات ئەوەیە كە بە پێی دەستوری عێراق کێشەکان چارەسەر بکرێن. بەڵام ئایا ئەو سیستەمەی کە عێراق بەڕێوە دەبات چییە؟ مەرکەزییە یان فیدرالییە؟ لە دەستوری عێراقدا سیستەمەكە بە فیدرالی پێناسە كراوە، بەڵام ئایا لە راستیدا عێراق سیستەمێکی فیدرالی هەیە؟ وەڵامەکەی سادەیە – نەخێر – زۆر بە داخەوە عەقلیەتەکی مەرکەزی بەقوەت ئیدارەی ئەم ولاتەی کردووە. دەبێ سەر لە نوێ دەستی پێ بکەینەوە و من پێم واییە درەنگ نییە. ئەگەر بە جدی بکەوینە سەر ئەو کێشانەی کە لەنێوان هەرێمی کوردستان و بەغدا هەن حەلیان بۆ بدۆزینەوە عێراق بە تەواوی خۆی لە وەزعێکی باش دەبینێت.
- ئەگەر هەموو لایەکمان پابەند بین بە دەستووری عێراق کێشەکان چارەسەر دەکرێن، نەك بە لۆژیكی بەهێز و لاواز. دەبێ فۆڕمولێک بدۆزینەوە كە چۆن پێکەوە بژین لە جوگرافییەک کە پێی دەوترێت عێراق.
- عێراقییەکان شایستەی باشترن لەوەی کە ئێستا هەیە وە مەجالیش هەیە چونكە عێراق وڵاتێکی دەوڵەمەندە و توانای زۆرە و دەکرێت ببێتە پێشەنگ لە هەموو ناوچەكە. داواکاری خۆپیشاندەرانیش زۆر مەشروعن و دەیانەوێ کە وڵات باشتر ببێت و فرسەتی ئیش کردن هەبێت و ژیانێکی باشتریان هەبێت. عێراقیەکان شایستەی ئەوەن.
فەرهاد عەلائەدین: پرۆسەی دروستكردنی حکومەت ساڵێكی برد، لەو ساڵەدا خۆپیشاندان و چەندین بڕیاری دادگای فیدراڵی و داگیركردنی پەرلەمانی تێکەوت، لە توندوتیژیەكانی ٢٩/٨ نزیكەی شەست بۆ حەفتا كەس شەهید بوون، هەرێم دوازدە ساڕوخی بالیستی بەرکەوت و هەڕەشەی دیكەی لێكرا. خۆ ناکرێ ئەم پڕۆسەیە وا بەردەوام بێت. ئایا هەڵبژاردنەكانی ئایندە بە هەمان شێوە دەبێ یان دەبێ لەو سیستەمە سیاسیە تێپەرین؟ دەستاودەستی دەسەڵات بێ كێشە و ئارام بێ؟
كرۆكی وەڵامی سەرۆكی هەرێم:
- دیموکراسییەت دیاریەك نیە بدرێت یەكسەر جێبەجێ بکرێت. ئەمە کەلتورە لە عێراقدا لە ٢٠٠٣ تا ئێستا پێشکەوتنی زۆرمان بەدەست هێناوە، بەڵام زۆرمان ماوە. مەسەلەی عێراق زۆر لەوە ئاڵۆزترە كە بتوانی زۆرینەی پەرلەمانی دروست بكەی و حكومەت پێك بهێنی. عێراق لە قۆناخێكی ئینتیقالییە بۆ ئەوكاتەی كە ئۆپۆزسیۆن و دەسەڵات هەبن. جارێ ماومانە.
- ئەم حكومەتەی ئێست پشتیوانی لایەنەکانی شیعەی و کورد و سونەی هەیە، لەبەر ئەوە چاوەڕوانی ئێمەش بۆ چارەسەری كێشەكانی عێراق زیاترە و مەسئولیەتی سەر شانی سەرۆك وەزیرانیش زۆر زیاتر و گەورەترە لەوانی پێشتر. هەتا ئێستا چەندین جار لەگەڵ سەرۆك وەزیرانی نوێ بە تەلەفۆن قسەمان کردووە و شایستەی ئەوەیە کە پشتگیری بکرێت و دەرفەتی پێ بدرێ كە بتوانێت چارەسەر بۆ کێشەكانی عێراق بدۆزێتەوە.
فەرهاد عەلائەدیین: لە دوای پەسەند کردنی دەستوورەوە هەتا ئێستا کێشەکان بەردەوام وا هەڵدەپەسێردرێن. ساڵانە بودجە دەخرێتە ساڵی دواتر، بە حیساباتی خیتامی و داهاتی گومرگ و نەوت و غازەوە. خۆ ماددەی ١٤٠ تەنیا لە کاتی هەڵبژاردن و پێكهێنانی حکومەت وەکو مەنهەجی وەزاری بە دێڕێك باس دەکرێت و دواتر لە بیر دەکرێتەوە. ، چۆن دەكرێ ئەم کێشانە بە یەکجاری نەمێنن و ئاسۆیەکی نوێ بێتە کایەوە؟
كرۆكی وەڵامی سەرۆكی هەرێم:
- لە ٢٠٠٤ ەوە و لەدوای پێكهێنانی هەر حکومەتێک لە عێراق بەو شێوەی ئێستا و لەگەڵ ئەو سەرۆک وەزیرانەدا رێكەوتننامەی نوسراومان لەنێواندا واژوو نەكراوە. ئەمە یەکەم جارە. رێكەوتن لەسەر هەموو ئەو کێشانە كراوە و هەندێک سەقفی زەمەنیشیان بۆ دانراوە.
- هەتا کەی بەغدا وا تەسەور ئەکات کە ئەم کێشانە دەبێ بەم شێوەیە بێ چارەسەركردن بمێننەوە؟ ئایا بەغدا دەیەوێت عێراقێکی سەقامگیر هەبێت لە ڕووی سیاسی و ئابووری و ئیقتیسادییەوە؟ مەرجی یەکەم ئەوەیە دەبێت لەگەڵ هەرێمی کوردستان كێشەكان چارەسەر بکرێن. هەرێمی کوردستان دەیەوێت كێشەكان چارەسەر بکات. ئەمڕۆ دەنگی هەرێمی کوردستان دەنگێکی گەورەیە، ڕەنگە لە قەبارە ئەگەر بچوکیش بێت بەڵام لە ڕووی ئیقلیمی و نێودەوڵەتیەوە دەنگێکی گەورەیە. بۆ بەغدا زۆر خراپە هەرێمی کوردستان بە کەم وەربگری. ئەوەی هەرێمی کوردستانیش داوا دەکات شتێکی زۆر گەورە نیە، بەڵكو شتێکە بە پێی دەستوور دەیەوێت چارەسەری بکات.
- ، شێوەی بیرکردەوەی ئێمە بۆ مەسەلەی نەوت و غاز زۆر لە هی بەغدا جیاوازە. بە داخەوە، كە لە بەغدا باسی نەوت دەکرێت هەمیشە بە مەسەلەی سیادەی عێراق دەبەسترێتەوە. ئێمە نە دەمانەوێت سیادەی عێڕاق پێشێل بکەین نە مەبەستیشمانە ، ئێمە نەوت و گاز وەکو کاڵای بازرگانی سەیر دەکەین و دەمانەوێت لە خزمەتی هاوڵاتیانی عێراقدا بێت و یارمەتی خزمەتگوزاری هەموو گەلی بدات. وەزعی جوگرافیای کوردستان زۆر ئاڵۆزە و نەوت ناتوانێت سەربەخۆیی بۆ کوردستان بەدی بهێنێت، تەنیا دەتوانێت خۆشگوزەرانی بۆ هاوڵاتیانی هەرێمی کوردستان دروست بکات.
- دید و بۆچوونی بەغدا دەبێت لەسەر هەرێمی کوردستان بگۆڕێت و قبوڵی بكات كە هەرێمی کوردستان هاوبەشی سەرەکی بەغدایە. بەڵێ ئێمە باری سەرشانی ئەم سەرۆک وەزیرانە زۆر گران دەکەین، چونکە ئێمە ئەم حکومەتە بە یەکێک لە ئاخیرین دەرفەتەكانی خۆمان دەزانین بۆ چارەسەری کێشەکانی کە لەنێوان بەغدا و هەرێمی کوردستان هەن.
فەرهاد عەلائەدیین: قسەكانی جەنابت وەکو ئەوەیە كە ئۆباڵەكە لە سەر بەغداییەکانە نەک لەسەر لایەنی کوردی، بەڵام راستیەك هەیە کە کورد جاران پێگەی زۆر بەهێز بوو لە بەغدا چونکە یەک دەنگ بوون. بەڵام ئێستا کورد بەرتەوازەیە و هەریەکەو بە جیاوازی داوای مافی کورد دەکات. ئيتر بەغدا چون گوێی لێ ڕادەگرێ؟ بۆ ناچن بە ٦٤ کورسی گفتوگۆ بکەیی و پێدابگرن و مافەكانی کورد بسەپێنن. ، بە بیروبۆچونی تۆ چەند زیانمان لەم پەرتەوازەییە كردووە؟
كرۆكی وەڵامی سەرۆكی هەرێم:
- قسەکانی پێشترم هی ئەوە نەبوو هەموو لۆمەکە بخەمە سەر بەغدا، گوتم کە دەبێت دەرس لە غەڵەتی ڕابردوو وەربگرین و بە ڕای من ئەمڕۆ دەرفەتێكی ترمان لەبەردەمە بۆ ڕاست کردنەوەی هەڵەكان. مانای ئەوە نیە کە یەک لایەنە دەیخەمە ئەستۆی بەغدا و ئێمە هیچ عەبێکمان نییە. دەبێت دانیشین و بڵێین ئێمە دەستوورێکمان هەیە بە پێی ئەم دەستوورە واجباتی ئێمە ئەوەیە و حقوقی ئێمەش ئەوەیە. ،ئێمە هەم دەمانەوێت واجباتی خۆمان جێبەجێ بکەین هەم داوای حقوقی خۆشمان بکەین لەوە زیاتر و کەمتر نییە. ،
- پەرتەوازەیی لە هەرێمی كوردستان تەنها زەرەرێکی گەورەی لە کورد داوە، بەڵكو لە هەموو روویەكەوە كاریگەری زۆر خراپیشی کردووە. ئەگەر بە یەکگرتووی لە بەغدا بین بەهێزترین و سەنگینیشمان زیاترە. ئەو ڕێککەوتنەی کە لەگەڵ ئیطار هەمانە، هەردوو لایەنی سەرەکی کوردستانی پێکەوە ئەمەمان واژوومان کردووە. لە تەکتیکدا ڕاستە هەریەك بەلایەكەوە چووە بەڵام لە ئیستراتیجیەوە کۆدەنگ بووین و پێکەوەش داوای مافەکانی خۆمان كردووە.
فەرهاد عەلائەدین: ئیمڕۆ تورکیا هاتووەتە ناو خاكی هەرێم. دەڵێن لەنێوان حەفتا هەتا ٣٥٠ بنکەی سەربازی دامەزراندووە، درۆنەكانیان بەردەوام ناوچە کوردیەكان بۆردومان دەکت و هاوڵاتی کورد و غەیری کورد شەهید دەبن. ئێران تۆپبارانی سنوور دەکات و هێزی هێناوەتە سەر مەرزەکان هەر ڕۆژێک بێنە ژوورەوە دێن. هەولێر بە ساروخی بالیستی لێی دەدرێ. ئێرانییەكان گوتوویانە ئەگەر مەرجەكانیان جێبەجێ نەكرێن دێنە ناو خاكی هەرێم. لە عێراقێکی بێ دەنگ، ئێوە چۆن دەتوانن ئەو پێگە گرنگ و دەنگە بەرزەی باستانکرد بە کاریبینن بۆ ئەوەی هەرێم بپارێزن. كوردستان دەرەقەتی ئێران و توركیا نایەت. ئێوە چ بەرنامەیەک چ توانایەکتان هەیە کە ئەم هەرێمە بچوکە بپارێزێ؟
كرۆكی وەڵامی سەرۆكی هەرێم:
- دەبێ ئەم پرسیارە گرنگە لە برایانی خۆمان لە بەغدا بکەین. کە باسی پێشێڵکردنی سیادە دەكرێت، ئەمەیە ئەو پێشێڵکردنەیە.
- ئێمە هەر لە کۆنەوە یەک پرینسیپیمان پەیڕەو کردووە: نامانەوێت هەرێمی کوردستان ببێتە شوێنی کێشە دروست کردن بۆ دراوسێكانمان. زۆریش هەوڵمان داوە و ئیشیشمان لەسەر کردووە. بەڵام ئەمەی کە دراوسێكانمان دەیکەن ڕێک ئەو شتەیە کە دەبێت عیڕاق زۆر بە جدی وەریگرێت، كە هەتا ئێستا وەرێنەگرتووە. پێشنیارمان بۆ بەغدا ئەوەبووە لێژنەیەکی هاوبەش دروست بکەین بۆ قسە کردن لەسەر ئەم بابەتە، چونکە ئەمە پەیوەندی بە سیادەی عێراقە بە دەرەجەی یەكەم و بە ئەمنی کوردستانەوە هەیە. ئەمن و ئاسایشی کوردستانیش پەیوەندی بە ئەمن و ئاسایشی بەغدا هەیە. بەڵام هەتا ئێستا لە بەغدا هیچیان بۆ ئەو بابەتە نەکردووە.
فەرهاد عەلائەدین: با بگەڕیینەوە هەرێمی کوردستان. گۆرانیەک هەیە کە دەڵێ ( بەینۆ بەینۆ بەینۆ، هاوین کەپرێ ئەکەینۆ، زستان تێکی ئەدەینۆ) ئەوە لایەنە کوردیەکان دەیان ساڵە خەبات ئەکەن و ئەم کەپرەیان بۆ ئێمە دروست کردووە و خەریکە تێکی دەدەنەوە. ئەو کێشە سیاسیانەی کە ئێستا کەوتوونەتە نێوان زۆنی سەوز و زەرد، بە گچکە و گەورە لێیان ناڕازییە. پێشتر برا کوژی هەبووە لەنێوان زۆنی سەوز و زەرد بەڵام بەو خراپیەی ئێستا نەبووە. دیپلۆماتە بیانیەكان دەڵێن: ئێوە براندەكەی خۆتان لەكەدار دەكەن. دەبی بگوترێ کە جەنابت هەوڵێکی زۆرت داوە بۆ کۆکردنەوەی لایەنە سیاسیەکان، بەڵام ئەم لایەنە سیاسیە کوردستانیەنانەی کە ئێستا کە حاکمی کوردستانن دەیانەوێت چی لەو هەرێمە بکەن؟
كرۆكی وەڵامی سەرۆكی هەرێم:
- نابێ زۆنی سەوز و زەرد ھەبن، دەبێ زۆنی کوردستان ھەبێ. ئەو زاراوەش نابێ بەكار بێت، چونكە بۆ لاوازكردنی پێگەی ھەرێمی کوردستانە.
- یەکێتی نیشتیمانی کوردستان ھاوبەشی سەرەکی پارتی دیموکراتی کوردستانبووە لە پرۆسەی سیاسیدا، و هەر ئەوهاش دەمێنێتەوە.
- بەڵێ کێشە هەن و دەبێت چارە سەر بکرێن. من گەشبینم. ئەوەی لە توانامدا ھەبوە ھەتا ئێستا کردوومە بۆ ئەوەی ئەو کێشانە چارەسەر بێت. بەڵێ چارەسەری بنەڕەتیمان بۆی نەکردووە بەڵام لە زۆر قۆناخیشدا چارەسەرمان کردوون بۆ ئەوەی گەورەتر نەبن. دەبێ ھەردوو لامان دانیشین دان بە هەڵەكانمان دابنێین و تێگەیشتنێكی هاوبەش بۆ بەڕێوە بردنی ئەم وڵاتە دبڕێژین. نە پارتی بەدیلی یەکێتیە و نە یەکێتیش بەدیلی پارتیە، ئێمە تەواو کەری یەکترین. لایەنەکانی دیكەش لەم پرۆسەیە دەوریان هەیە. دەبێ هەموومان باری یەكتر هەڵگرین و بە دڵنیایەوە چارەسەر دەدۆزینەوە
فەرهاد عەلائەدین: جێگری سەرۆكی هەرێم زۆر بە راشكاوی و بە دڵێكی سووتاو دەڵێ دوو ئیدارەیی بە ئاشکرا ھەیە، لە ھەولێری پایتەخت کە ھێزێك کەس نازانێ کێیە کە چوار دەورەی ماڵەكەی دەگرێت. جەنابت لێرە ناسراو بووی بە ئەندازیاری ئاوەدانی کاتێک کە کوردستان کەوتە ژێر ئابلۆقە لە ٢٠١٧ بووی بە ئەندازیاری دیپلۆماتیک. بەڵێ کاک قوبادت لەگەلدا بوو کە ئیشێکی زۆرتان کرد هەتا ئەو ئابلۆقەیە هەڵگرن وە توانیتان وابكەن كە هەرێمی کوردستان نەفەسێک بدات. ئێستا چۆن ئەو هونەرەت بەکاری دێنی بۆ ئەوەی ئەو بارەی هەرێم چاك بكەی. پاشان پڕۆسەی دەستوور لە ھەرێمی کوردستان هەڵپەسێردراوە. دەستوور پرۆسەی دیموکراسی بەڕێوە دەبات. ئیتر بۆ دەستوورەکە جێگیر نەبی بۆ ئەوەی جارێکی تر حیزبەکان بە ئارەزووی خۆیان دەستكاری وادەی هەڵبژاردن نەكەن، كاتێك كە شەرعیەتی خۆشیان لەو هەڵبژاردنەدا بەرجەستە دەکرێت؟
كرۆكی وەڵامی سەرۆكی هەرێم:
- ئێمە زۆر هەوڵمان داوە بۆ ئەوەی هەڵبژاردن لە کاتی خۆیدا بکرێت و وەکو سەرۆکی هەرێمیش هەموو ئەو ئیجرائاتەی لەسەر شانی من بووە هەمووم جێبەجێ کردووە. بە نوسینی نامە بۆ پەرلەمانی کوردستان ڕۆژەکەشم دیاریکردووە، بەڵام زۆر بە داخەوە کە حزبەکان لەسەر زۆر شتی بی مانا نەگەیشتنە دەرەنجام. واجب نەبوو كە لایەنەكان ناكۆك بن لەسەر ئەوەی كێ كام کورسی زیاتر دەبات. لە دەرەنجامدا كاری پەرلەمان ئەوەیە كە پێکەوە کار بکەن بۆ تێپەڕاندی یاسای باش بۆ ئەم وڵاتە و هەرێمی کوردستان. ئێمە وەکو پارتی لە وەختێکدا سی و چەند کورسیمان هەبوو ئێستا چل و چەند کورسیمان هەیە، كەچی ئەو كات زۆر بەهێزتر بووین لە ئێستا، چونکە لۆبیەکی بەقوەتمان هەبوو لە ناو پەرلەمان و پێکەوە کارمان دەکرد.
- بەڵێ، دەبێ هەرێمی کوردستان دەستووری خۆی هەبێ و لەگەڵ بەغدا بە پێی دەستوور ناکۆک نییە. ئێمە شتێک ناکەین کە جیاواز بێت، من پێم وایە کە هەرێمی کوردستان بەم شێوەیە بمێنێ، رەنگە ڕۆژێک دادگای فیدڕاڵی بڕیارێك دەردەکات و بڵێ بۆچی ئێوە دەستوورتان نییە و دەبێ هەتانبێ. ئێستا تۆپەکە لە گۆڕەپانی پەرلەمانە. ئێمەش هەموو ئاسانکاریەكیان بۆ دەکەین. ئێستا جارێکی تر لە پەرلەمان دەستیان پێکردەوە و هیوادارین لەو ماوەی کە پەرلەمان تەمەنی خۆی درێژ کردەوەتەوە، بتوانین بۆ هەڵبژاردنەکانی تر دەستورێکمان هەبێت كە بتوانێ چارەسەری ئەو کێشانە بکات کە لە حکومڕانی لە کوردستان هەیە.
فەرهاد عەلائەدین: پڕۆسەی یەکگرتنەوەی پێشمەرگە بە باشی بەڕێوە نەچووە. تاکەی ئەمە هێزەكانی حەفتا و هەشتا، یان هێزەكانی دژە تیرۆری ئەملا و ئەولا ولا و کۆمەڵێک لایەنی سەربازی تر وەکو ئەحزاب دروست بکەین. لە باتی ئەوەی بیانکەینە دامەزراوەیەك لە ژێر فەرمانی حکومەتی هەرێمی کوردستاندا بن. ئەوانە لە ڕەخنە گەورەکانی كۆمەڵگای نێودەوڵەتین و هەمیشە جەختی لێ دەکەنەوە. جەنابت چۆن دەتوانی ئەو پڕۆسەیە بەرەو پێشەوە ببەیت ؟
كرۆكی وەڵامی سەرۆكی هەرێم:
- ئێمە دەبێ زۆر بە واقعی سەیری كێشەكان بکەیین. پڕۆسەکەمان دەست پێ کردووە. بەڵێ زۆر بە هێواشی دەڕوات، بەڵام ئەگەر بڵێین هیچ نەکراوە ڕاست نیە، چونکە شتی باشكراوە و پڕۆسەکە بەرەو پێشەوەش چووە، بەڵام تەواو نەبووە. خۆشم لە دوو بۆنەدا، لە سلێمانی و لە زاخۆ، هەموو شتێكم زۆر بە ڕاشکاوی باسکردووە وەکو مەسئولیەتی خۆم کە جەنابت ئیشارەتت پێ دا .
- هاوبەشەکانمان لە هێزەکانی هاوپەیمانان بە جدی یارمەتیدەرن بۆ ئەوەی ئەم پڕۆسەی یەكگرتنەوەی پێشمەرگە ڕێڕەوی خۆی وەربگرێت. ئەم زەختەی کە دەیکەن لە دڵسۆزیانە بۆ هەرێمی کوردستان و دەیانەوێت هێزەکان یەکبگرن و کێشەیان نەمێنێت.
فەرهاد عەلائەدیین: میان خەیری بەگ لە پانێڵەکەی پێشتر، پەیوەست بە کێشەکانی ئێزدی و کریستیانەکان، باسیكرد كە جەنابت رۆڵی گرنگت هەبوو لە رزگاركردنی ژمارەیەکی گەلێك زۆر لە خوشكآنمان لەژێر دەستی داعش. بەڵام تا ئێستا هەروەک گوێمان لێ بووە كێشەیان زۆرە. لە مەسەلەی شەنگاڵ رێكەوتنێك کرا بە سەرپەرشتی نەتەوە یەکگرتووەکان. مەسەلەی شەنگاڵیش قووڵایی ئیقلیمی و نێودەوڵەتی تێداییە وە دەست تێوەردانێکی زۆری پێوەیە. بەغداش لەو پڕۆسەیە بەشدارە و رەنگە بەشێك لە ئۆباڵ و بەرپرسیارێتیەكەش لە جێبەجێ نەکردنی لای ئەوان بێت. جەنابت چۆن بە هانای داوای ئەو داواکاریانە دەچی و چۆن وا بکرێ ئەو رێكەوتننامەیە جێبەجێ بکرێت بۆ ئەوەی باری شەنگاڵ و تا ڕادەیەکیش سەهلی نەینەوا ئارامتر ببێتەوە؟
كرۆكی وەڵامی سەرۆكی هەرێم:
- ئەوەی ئێمە کردوومانە واجبێك بووە جێبەجێمان کردووە. ئەگەر بە تەواوەتیش نەمانکردووە ئێمە داوای لێبوردن لەو میللەتە دەکەین. زۆر بەداخەوە لە مێژوودا ئێزدیەكان چەندین فەرمانیان لەسەرکراوە. لە دوای ساڵی ۲٠۱٤ و هەتا ئێستا بۆ چارەسەری کێشەکانیان وەکو پێویست ئاوریان لێنەدراوەتەوە. موعاناتیان زۆر قوڵە و aبرینیان زۆر گەورەیە. ناکرێ مەسەلەی ئێزیدیەکان بکەینە وەرەقەیەکی سیاسی. خەریکە ئەم میلەتە لە ناو دەچێت و هەویەی دینی و قەومی خۆیان لەبیر دەکەن. چوونەدەرەوە چارەسەر نیە بۆ ئەم میللەتە.
- ئەم میلەتە پێش هەر دیانەتێک لەم وڵاتەدا ژیاون، وە بەرگەی هەموو ناخۆشیەکیان گرتووە. میلەتێکیشن دەیانەوێ بە سوڵح وئارامی لەگەڵ هەموو پێکهاتەکانی تر بژین.
- لە رێکەوتنی شنگال، وەك جەنابی پارێزگاری موسڵ ئیشارەتی پێدا، هەر پرسیشی پێنەکراوە. بەڕاستی دەمەوێ لێرەدا سوپاسی جەنابی پارێزگار بکەین، برایانی ئێزیدی و مەسیحی زۆربە بایەخەوە باسی دەوری جەنابیان کرد وە منیش دەمەوێ بەناوی هەرێمی کوردستان سوپاسی بکەم،
- ڕێکەوتی شەنگال ڕێکەوتنێکە کە لەنێوان هەرێمی کوردستان و بەغدا کراوە، بەڵام هەتا ئەم لەحزەیەش ئیرادەیەکی بەقوەت لە بەغداوە نیە بۆ جێبەجێ کردنی. بۆ دانانی بەردی بناغەی متمانە، دەبێت ئەو رێکەوتنە وەکو خۆی جێبەجێ بکرێتن. ئەوەی کە لەسەر هەرێمی کوردستانە ئێمە ئامادەین بیکەین. ئەو هێزانەی کە پەیوەندیان بەو سنوورەوە نیە دەبێت لەوێ دەرچن ئەو هێزانەی کە لەوێن لە کێشە زیاتر لە دەردەسەری زیاتر بۆ خەڵکی ئێزدی زیاتر هیچتریان بەرهەم نەهێناوە.
- سەبارەت بە ئێزدی و مەسیحیەکان، ئێمە هیوادارین ئەوانەی كەمپەكان و ئەوانەی کە لە دەرەوەشن بگەرێنەوە وە بۆ ئەو ناوچەیە. هیوادارین سنوورێك بۆ ئەم هێزانە دابنرێ کە لە دەرەوی یاسان و چەکیان بە دەستەوەیە وە كێشە بۆ ئەو سنورە دروست دەکەن. هەموو لایەکمان چاوەڕوان دەکەین لە حکومەتی ئێستای عێراق کە بتوانێ ئەم کێشانە چارەسەر بکات
لە وەڵامی پرسیاری ئامادەبوون، سەرۆكی هەرێم، نێچیرڤان بارزانی ئەو پەیامانەی گەیاند:
- سەبارەت بە رەوتی سەدری، ئێمە رێزێكی زۆرمان بۆ جەنابی سەید هەیە وە پێمان وابوو بەژداریکردنی رەوتەكە لە پڕۆسەی سیاسی عێراق دا زەرورەتە. سەید موقتەدا سەدڕ دەتوانی گوڕ و تینێكی گەورە بە ڕیفۆرمی سیاسی لە عێراقدا بدات هەتا مەساری سیاسی عێراق ڕاست بکرێتەوە. ئێستاش ئێمە پێمان وایە رەوتی سەدڕی و وجودی سەید موقتەدا لە پڕۆسەی سیاسی پێویستە، و پێم وایە هەتا ئەم حکومەتەی کە ئێستاش پێكهێندراوە دەبێت هەموو هەوڵی خۆی بدا بۆ ئەوەی بە هەر جۆرێك بێت برایانی رەوتی سەدڕی رازی بکرێن بۆ ئەوەی بەشدار بن و یارمەتی دەری حکومەت. پێم وایە پشتیوانی ئەم حکومەتەی بەغدا واجبی هەموو لایەکمانە.
- مەسەلەی نەوت زۆر ئاڵۆزە. یەکەم شت ئەوەی کە تورکیا کردویەتی یارمەتی بووە بۆ هەرێمی کوردستان. كاتی خۆی کە مۆڵەتی بەوە دا کە ئێمە بۆری نەوت لە هەرێمی کوردستانەوە بۆ بەندەری جیهان رابكێشین، یارمەتی بوو بۆ عێراق و بۆ هەرێمی کوردستان. بردنی ئەم بابەتە بۆ تەحکیمی دەولی بە هیچ شێوەیەک چارەسەری کێشەکانن نێوان عێراق و تورکیا ناكات. ئەگەر عێراق وا تەسەور دەکات کە بە بردنی ئەو فایلە بۆ مەحکەمەیەکی دەولی کێشەكە چارەسەر دەبێت، ئەوا چارەسەر نابێت. ئێمە دراوسێی یەکترین و هاوبەشی سەرەكی یەكترین. داوا لە حکومەتی بەغدا دەکەم و داوا لە سەرۆک وەزیرانی ئێستای عێراق دەکەم کە زۆر بە واقیعیانە هەلسوکەوت لەگەڵ ئەم بابەتە بکات. لە دەرەنجامدا دەبێت شتێکی وا بکەین هەم خێری توركیای تێدا بێت وە هەم خێری عێراقی تێدا بێ بە هەرێمی کوردستانیشەوە، چونکە ئەگەر وا نەبی بە دڵنیایەوە شتی خراپتری بەدوا دادێت و بە بۆچوونی من عێراق زەرەرێکی یەکجار زۆر گەورە دەکاتن. دەبێ ئەو بابەتە بە شێوەیەکی ئاشتیانە و لە رێگەی گفتوگۆ لە نێوان تورکیا و عێراق چارەسەر بكرێ، ئێمەش ئامادەین وەکو هەرێمی کوردستان. رۆلێکی سەرەکی ببینین بۆ ئەم كارە. ئەگەر حکومەتی نوێی عێراق پابەند بێت بەو رێکەوتنانەی بۆ تەشکیلی حکومەت لەگەڵ بەغدا کردوومانە، ئەگەر یاسای نەوت و گازمان هەبێت، و یاسای دابەشکردنی داهاتمان هەبێ، پێویستیمان بەم تەحکیمە نابێ، ئێمەش وەکو هەرێمی کوردستان، ئەرك و مافەكانمان چین جێبەجێیان دەكەین.