سیاسەتی دەرەوەی عێراق:لە نێوان لێكترازانی ناوخۆیی و گەڕان بەدوای سەروەری نیشتمانیدا
ئەم راپۆڕتە پۆڵەسیە لە كاردانەوەی عێراق بۆ ئاڵۆزییە ناوچەییەكان دەكۆڵێتەوە، ڕۆڵ و توانای ئەکتەر و میلیشیا نادەوڵەتییەکان تاوتوێ دەكات. هەڵسەنگاندنیش بۆ ئەو تەحەدایە ستراتیژییە فراوانترانە دەکات کە لەگەڵ بەردەوامبوونی قەیرانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست ڕووبەڕووی وڵاتەكە دەبنەوە.
هێرشی ئەم دواییە بۆ سەر دامەزراوەی غازی کۆرمۆری هەرێمی کوردستان، دەری دەخات کە تا چەند سیاسەتی دەرەوەی عێراق بەهۆی لێكترازانی ناوخۆیی و دەستێوەردانی دەرەکییەوە بێ كاریگەر بووە. لە ناوخۆدا، درزێکی قووڵ لە نێوان کوتلە شیعەکان، سوننە و کوتلە کوردییەکان بەردەوامە، لە کاتێکدا ئەکتەرە نادەوڵەتییەکان کە لەلایەن ئێرانەوە پشتیوانی دەکرێن، بەردەوامن لە بنكۆڵكردنی دەسەڵاتی دەوڵەت و تێکدانی یەکگرتوویی دیپلۆماسی بەغدا.
حکومەتی عێراق هەوڵی داوە خۆی لە ململانێکانی ناوچەکەدا بپارێزێت و سیاسەتێكی هاوسەنگ و بێلایەن لەخۆ بگرێت. بەڵام، بەشێك لە ڕێکخراوە چەکدارەکانی هێزە نادەوڵەتیەكان (فەسائیل، میلیشیاكان) لە قۆناغەکانی پێشووی قەیرانەکەدا هێرشیان کردە سەر بارەگا و بەرژەوەندیەكانی ئەمریکا لە عێراق. ئەوانە لە شەڕی دوازدە ڕۆژەدا خۆیان لە پەیوەندی ڕاستەوخۆی ئیسرائیل بەدوور گرت، بۆ ماوەیەکی کاتی هاوتەریب بوون لەگەڵ ستراتیژی هێوركردنەوە و كەمكردنەوەی پەرەسەندنی کێشەکان، كەچی لەم دواییانەدا هێرشەکانیان بۆ سەر ئامانجەکانی ئەمریکا و عێراق و هەرێمی کوردستان لە ناوخۆی وڵات دەستپێبکردەوە.
عێراق بەردەوامە لە هاوسەنگکردنی پەیوەندییە ستراتیژییەکان لەگەڵ زلهێزە ناوچەیی و جیهانییەکان، ئەوەش لە كاتێكدا كە وڵاتەكە لە رووی ئابووریەوە وابەستەیە و توانای ئەمنیشی سنووردارە. دیسانەوە پێشێلکردنی سەروەری عێراق لەلایەن هێزە دەرەکییەکانەوە ئەو راستیە بیر دەخاتەوە كە حكومەتی عێراقی کۆنترۆڵی تەواوەتی بەسەر خاکی وڵاتەكەدا نیە. تا بەغدا نەتوانێت دەسەڵات بەسەر ڕێکخراوە نادەوڵەتیەکاندا دووپات بکاتەوە و چاکسازیی سیاسیی مانادار جێبەجێ بکات، عێراق بە لاوازی دەمێنێتەوە، بەوەش زیاتر وەك مەیدانی شەڕ بۆ ئەوانی تر دێتە بەرچاو، نەک ئەکتەرێکی خاوەن سەروەریی.
سەروەری پارچەپارچە و سیاسەتی دەرەكی
لە کاتێکدا حکومەتی فیدراڵی عێراق بە شێوەیەکی فەرمی بەرپرسیارە لە سیاسەتی دەرەكی و ئاسایشی نیشتمانی، بەڵام دەسەڵاتەکەی بە بەردەوامی بەهۆی تۆڕێکی چڕوپڕی حزبە تائیفیەکان و گروپە چەکدارەکان و دڵسۆزییان بۆ دەسەڵاتە دەرەكیەكانی ئەودیوی سنوورەكانەوە بنكۆڵكراوە. بە هەمان شێوە سەروەری عێراق هێشتا کێبڕکێی لەسەرە، چ لە ناوخۆدا لەلایەن ئەکتەرە ئەمنییە ڕکابەرەكانەوە، چ لە دەرەوەش لەلایەن زلهێزە ناوچەیی و جیهانییەکانەوە.
لە دوای پەرەسەندنی ململانێکانی ناوچەیی، کە لە ٧ی ئۆكتۆبەری ٢٠٢٣ دەستی پێکردووە، سیاسەتی دەرەوەی عێراق زیاتر ڕەنگدانەوەی لێكترازانی ناوخۆیی بووە. محەمەد شیاع ئەلسودانی، سەرۆکوەزیرانی عێراق، هەوڵیدا هەڵوێستی بێلایەنی وڵاتەكەی لە نێوان چڕبوونەوەی گرژییەکانی ناوچەکەدا بپارێزێت، هەڵوێستێک کە ڕەنگە بە “بێلایەنیەكی لایەنگیرانە” وەسف بکرێت.بەڵام ئەم هەڵوێستە چەندین جار لەلایەن ئەکتەرە بەهێزە نادەوڵەتیەكانەوە تاقی کراوەتەوە. کوتلە توندڕەوەکانی ناو هێزەکانی حەشدی شەعبی، وەک كەتائیبی حیزبوڵڵا و بزووتنەوەی نوجەبا، لە ڕووی ئایدیۆلۆژی و ئۆپەراسیۆنەوە هاوپەیمانی تارانن، هێرشی مووشەکی و فڕۆکەی بێفڕۆکەوانیان بۆ سەر بنكەكانی ئەمریکا ئەنجامداوە و پشتیوانی خۆشیان بۆ حەماسی فەلەستین و حزبوڵڵای لوبنان لە ڕووبەڕووبوونەوەکانیان لەگەڵ ئیسرائیل دەربڕیوە.
ئەم کردەوانە، بەبێ ڕەزامەندی حکومەت و هەماهەنگی، دەبنە هۆی مەترسی بۆ ڕاکێشانی عێراق بۆ ناو ململانێی ناوچەیی فراوانتر و بەرکەوتنی بە لێدانی تۆڵەسەندنەوە. بەو پێیە، سیاسەتی دەرەوەی عێراق کەمتر دەرئەنجامی پلاندانانی ستراتیژییە و زیاتر ڕەنگدانەوەی دەسەڵاتی پارچەپارچە و گۆڕانی داینامیکی دەسەڵاتی ناوخۆییە. بەڵام لە کاتی شەڕی حوزەیرانی ٢٠٢٥دا، لە نێوان ئێران و ئیسرائیل، هەمان ئەو لایەنانە دان بەخۆ داگرتنێكی دەگمەنیان نیشان دا. بە دوورکەوتنەوە لە هێرشی ڕاستەوخۆ بۆ سەر بەرژەوەندییەکانی ئەمریکا یان ئیسرائیل، هەڵوێستی ئەوانە هاوتەریب بوون – لانیکەم بۆ ماوەیەکی کاتی – لەگەڵ ستراتیژییەتی حکومەت بۆ کەمکردنەوەی چانسی پەرەسەندن. ئەم هەڵوێستە نائاساییە عێراقی لەوە پاراست كە ببێتە گۆڕەپانی شەڕ بەڵام جەختیشی لەسەر ناجێگیری ڕەفتاری میلیشیاکان و لاوازیی دەسەڵاتی حکومەت کردەوە.
داینامیکی دەسەڵاتی ناوخۆیی: دیمەنێکی سیاسی پارچەكراو
نەزمی سیاسی ناوخۆی عێراق بە لێكترازاویەكی قووڵ ماوەتەوە. هەرچەندە هێزەكانی شیعە بەسەر دەسەڵاتی جێبەجێکردن و یاسادانان و دادوەریدا زاڵن، بەڵام خودی کایەی سیاسی شیعە دابەش بووە. لەم نێوەندەدا، فراکسیۆنەکانی حەشدی شەعبی، هەرچەندە بە ناو لە ساڵی 2016ەوە لەگەڵ دەوڵەتدا یەکخراون، بەڵام سەربەخۆیییەکی بەرچاویان هەیە، پێکهاتەی سەربازی، هەواڵگری، ئابووری و سیاسی هاوتەریبیان دامەزراندووە كە کۆنترۆڵی حكومەتی بەغدا بەسەر حوکمڕانی و سیاسەتی دەوڵەتدا لاواز دەكەن.
ئەم داینامیکییانە قۆرخکاری دەوڵەت لەسەر هێز لاواز دەکەن و وڵات بەرەوڕووی ململانێی بە وەکالەتی ناوچەیی دەهێڵنەوە. لە کاتێکدا هەندێک لە فراکسیۆنەکانی حەشدی شەعبی داکۆکی لە هاوئاهەنگی زیاتر لەگەڵ سیاسەتی دەوڵەت دەکەن، هەندێکی تر وەلائي ئایدیۆلۆژی بۆ میحوەری بەرهەڵستی بە سەرۆکایەتی ئێران لە پێشینەی حوکمڕانی نیشتمانی دادەنێن. کردەوە تاکلایەنەکانیان زۆرجار عێراق لە ڕووبەڕووبوونەوەی ناوچەیی نزیک دەکاتەوە و متمانەی دیپلۆماسی دەشێوێنێت و یەکێتی نیشتمانی تێکدەدات.
ئەکتەرە سیاسییە سوننەکان کە لە ساڵی ٢٠٠٣ەوە لە مێژوودا پەراوێزخراون، بە قووڵی پارچە پارچە بوون و بێکاریگەر بوونە و دیدێکی هاوبەشی یەکگرتوویان نییە. هەندێک لە سەرکردە سوننەکان وردە وردە کاریگەرییان لە ڕۆژئاوای عێراق پەیداكردەوە، کە بەڕواڵەت دەوڵەتانی کەنداو و تورکیا پشتگیریان لێدەکەن و هەوڵدەدەن بە تەحەدای کۆنترۆڵکردنی حەشدی شەعبی لە ناوچە زۆرینە سوننەکاندا، کاریگەریی ئێران هاوسەنگ بکەنەوە.
هێزە کوردییەکان بەردەوامن لە مومارەسەكردنی حوكمڕانیەكی نیمچە سەربەخۆ لە هەرێمی کوردستان، لەوانەش لە بابەتی سیاسەتی دەرەكی و ئەمنیدا، هەرچەندە ڕکابەرییە ناوخۆییەکانیان کاریگەرییە بەکۆمەڵەکانیان لەسەر ئاستی فیدراڵی سنووردار دەکەن. پەیوەندییەکانی نێوان هێزە سیاسییە کورد و شیعەکان هەڵبەز و دابەزێكی بەرچاوی هەیە، لە کاتێکدا گرژییەکانی نێوان بەغدا و هەولێر لەسەر کۆمەڵێک پرسی دەستووری چارەسەرنەکراو ماونەتەوە. بە كۆی گشتی، ئەو لێكترازانە كەڵەكەبووانە، ڕێگرن لە پەرەپێدانی سیاسەتێکی دەرەکی یەکگرتوو، و عێراق بە موعەڕەزی دەهێلنەوە بەڕووی مەترسیەكانی لاوازیە ناوخۆییەكان و شۆکی ئیقلیمی و دەستێوەردانی دەرەکی.
دووفاقی ستراتیژی و سنووردارکردنی دیپلۆماسی
توانای عێراق بۆ دیپلۆماسیەت کەمە بەڵام مانادارە. بەغدا پێشتر میوانداری هەوڵە سەرەکییەکانی نێوەندگیری ئیقلیمی کردووە، دیارترینیان گفتوگۆی ئێران و سعودیە و ڕێکخستنی كۆنگرە عەرەبیە لوتکەییەکانیئەم دواییە بووە كە بە سەركەوتوویی ئەنجامیان داون. عێراق دەتوانێت جارێکی دیکە رۆڵ ببینێ وەک شوێنێک بۆ کەمکردنەوەی پەرەسەندنی كرژیی ناوچەیی فراوانتر، بەڵام ئەم توانایە بەهۆی سەروەرییە ناوخۆییە پارچەپارچەبووەکەی و کاریگەریی بەردەوامی دەسەڵاتە دەرەکییەکان کە لە ڕێگەی وەكیلە ناوخۆییە چەسپاوەکانەوە کاردەکەن، بە سنوورداری دەمێنێتەوە.
حساباتی ستراتیژی حکومەت بە سێ ئەولەویەتی سەرەکی پێناسە دەکرێت: پاراستنی سەقامگیری ناوخۆیی، پاراستنی هێڵەکانی ژیانی ئابووری و پەرەپێدانی ژێرخانی ئابووری، و دوورکەوتنەوە لە تێکەڵبوون لە دوژمنایەتییە ناوچەییەکان. بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا تادێت بەردەوامكردنی هەریەکێک لەم ئامانجانە قورستر دەبێت. هەر جۆرە مەیلێك بەرەو تاران مەترسی زویركردنی هاوبەشە ڕۆژئاواییەکانی پێوە دەبێت و هەڕەشە لە هاوکارییە ئابووری و ئەمنییە گرینگەكان دەکات. بە پێچەوانەوە دوورکەوتنەوە لە ئێران دەتوانێت کاردانەوەی میلیشیا بەهێزەکان ورووژێنێت و ژینگەی ئەمنی زیاتر ناسەقامگیر بکات.
لە ساڵانی ڕابردوودا، گروپە هاوتەریبەکانی میحوەری بەرهەڵستی سەر بە ئێران زیاتر پێداگیربوونە. ئەوان داوای دەرکردنی هێزەکانی ئەمریکایان کردووە، دژی ڕێککەوتنە دەریاییەکانی وەک ڕێککەوتنی خۆر عەبدوڵڵای ساڵی ٢٠١٢ لەگەڵ کوێت وەستاونەتەوە و هەر جۆرە ئاساییکردنەوەیەکیشیان لەگەڵ ڕژێمی نوێی سوننە-ئیسلامی سوریا ڕەتکردووەتەوە. هەروەها ئەم کوتلانە دژایەتی ئەکتەرە ناوچەییەکانیان کردووە، لەوانە ئوردن و وڵاتانی کەنداو، بەتایبەتی لە دوای كاردانەوە و ڕێگریکردنیان لە مووشەکەکانی ئێران دژی ئیسرائیل، یان دروستكردنی پەیوەندی دیپلۆماسی لەگەڵ ئیسرائیل. لە ڕووی سەربازییەوە، دەوترێت، هەندێک لە کوتلەی میحوەری بەرهەڵستی سیستەمی ڕاداری عێراقیان تێکشكاندووە، لە شوێنەکانی وەک کەمپی تاجی و بنکەی ئیمام عەلی و بە هۆکارێکی ناڕوون هێرشیان بۆ سەر هێزەکانی پێشمەرگە دەستپێکردووە. هەڕەشەکانیان بۆ کردەوەی تاکلایەنە لەدژی ئامانجە دەرەکی و ناوەكیەكان مەترسی ئەوە زیاتر دەکەن کە عێراق ببێتە گۆڕەپانی شەڕ بۆ تۆڵەسەندنەوەی ناوچەیی. لاوازیی سیستەمی بەرگری ئاسمانی عێراقیش ئەم شلۆقیە زیاتر دەکات.
لاوازیی ئابووری و مەتەڵی حوکمڕانی
ئابووری عێراق زۆر هەستیارە بەرامبەر بە گێژاوی ناوچەیی. ئەم وڵاتە پشت بە هەناردەکردنی نەوت و ڕێڕەوی بازرگانی لە ڕێگەی کەنداو و هاوردەکردنی کارەبا لە ئێران و پاڵپشتی سەربازیی ئەمریکا بۆ بەرەنگاربوونەوەی تیرۆر دەبەستێت. هەر شلەقانێك، وەک لە گەرووی هورمز یان لە ژێرخانی گرینگ لە باشووری عێراق، دەتوانێت هەوڵەکانی ئاوەدانکردنەوە لە ڕێڕەو دەربهێنێت و وەبەرهێنان ڕابگرێت و ناسەقامگیری دارایی تۆختر بکات.
بە هەمان شێوەی سەرۆک وەزیرانەكانی پێش خۆی، سوودانی ڕووبەڕووی ئەركی هاوسەنگکردنێكی ناسك بووەتەوە. دەبێت پەرلەمانێک بەڕێوەببات کە هاوپەیمانییە لێكترازاوەكان بەسەریدا زاڵن، ئەکتەرە بەهێزە نادەوڵەتییەکان ئارام بکاتەوە و پەیوەندییە ستراتیژییەکان لەگەڵ هاوبەشە بیانییەکان بپارێزێت، هەموو ئەمانەش لەکاتێکدانە کە ناوچەیەکی پڕ لە قەیران بەڕێوەدەچێت. توانای حکومەت بۆ جێبەجێکردنی سیاسەتی تۆكمە زیاتریش بنكۆڵ دەبێت بەهۆی پارچەبوونی دامەزراوەیی و شەرعیەتێك كە جێگەی مشتومڕە، ئەوانەش توانای كاردانەوە بۆ هەردوو قەیرانی ناوخۆیی و نێودەوڵەتی سنووردار دەکات.
کێبڕکێی بە وەکالەت و کاریگەری دەرەکی
زلهێزە ناوچەییەکان، بە تایبەتی ئێران و تورکیا و دەوڵەتانی کەنداو، بەردەوامن لە دەستێوەردان و داڕشتنی ڕەفتاری ناوخۆیی و دەرەکی عێراق. ئێران بەردەوامە لە پاراستنی قووڵترین جێپەنجە لە عێراق، پشتگیری لە گروپە چەکدارەکانی شیعە دەکات، لەنێو دامەزراوە ئایینییەکان خۆی چاندووە و تۆڕە میدیایی و کولتوورییەکان بەکاردەهێنێت بۆ پاراستنی کاریگەری. بۆ تاران، عێراق وەک ناوچەیەکی گرینگ لە ڕووبەڕووبوونەوەی ئەمریکا و ئیسرائیلدا دەمێنێتەوە.
لەلایەکی دیکەوە تورکیا لەڕێگەی ئۆپەراسیۆنەکانی دژە پەکەکەوە ڕەوایەتی بە بوونی سەربازی خۆی لە هەرێمی کوردستان دەدات و لە ناوچەکانی دیکەی عێراقیشدا، بەتایبەتی لە کەرکوک و نەینەوا، پشتیوانی لە ئەکتەرە سوننە و تورکمانەکان دەکات. ئەگەرچی دەوڵەتانی کەنداو کەمتر لە ڕووی ئەمنییەوە بەشدارن، بەڵام بۆ بەرەنگاربوونەوەی هەژموونی ئێران و کاریگەری لەسەر پێشهاتە سیاسییەکان، لە پەیوەندی ئابووری و تۆڕە خێڵەکییەکان کەڵک وەردەگرن.
ئەم کاریگەرییە چیندارانە زیاتر سەروەری بەغدا دەشێوێنن و داڕشتنی سیاسەتی دەرەوە ئاڵۆزتر دەکەن. لە کاتێکدا عێراق لە کەرتی وزە و ئاسایشی ناوخۆدا لە هەناوەوە بە ئێرانەوە گرێدراوە، بەڵام پەرەسەندنی ناکۆکی ناسیۆنالیستی و ڕۆحانی، بە تایبەت لە نێوان مەرجەعە ئایینیەكانی نەجەف، دەتوانێت هەوڵەکان بۆ هاوسەنگکردنەوەی ئەو پەیوەندییانە بباتە پێشەوە. بەڵام لاوازبوونی لەناکاوی کاریگەرییەکانی ئێران ڕەنگە بۆشایییەکی ناسەقامگیرکەر بەرهەم بهێنێت و ببێتە هۆی کاردانەوەی میلیشیاکان و خولی نوێی کێبڕکێی ناوخۆیی.
هێشتا هاوکارییەکانی ئەمریکا و عێراق، بەتایبەتی لە بەرەنگاربوونەوەی تیرۆردا، خواستێكی بنەڕەتییە بەڵام تادێت ئاڵۆزتر دەبێت. هێرشی بەردەوامی میلیشیا عێراقییەکان بۆ سەر بنكەكانی ئەمریکا، مشتومڕی لە واشنتۆن لەسەر ئایندەی هێزەكانیان لە عێراق بەدوای خۆیدا هێنا. کشانەوەیەکی تەواوی ئەمەریكی دەتوانێت عێراق خێراتر بۆ تێوەگڵانێكی قووڵتری بە وەکالەت داببەزێنێ و زیاتر ئەکتەرە نادەوڵەتییەکان بەهێز بکات.
نیمچە بێلایەنی عێراق لە نێو ململانێی ئێران و ئیسرائیلدا
لە سەرەتای سەرهەڵدانی شەڕی غەززە لە ئۆکتۆبەری ٢٠٢٣، عێراق هەوڵی داوە هەڵوێستی بێلایەنێكی لایەنگر بنوێنێ. حکومەتی هەرێمی کوردستان بە فەرمی ئۆپەراسیۆنەکانی ئیسرائیلی لە غەززە ئیدانە کرد و داکۆکی لە ئاگربەست کرد، لە هەمان کاتدا خۆی لە دەستوەردانی ڕاستەوخۆی سەربازی بەدوور گرت. بەغدا خۆی وەک ناوبژیوانێک لە کاتی كۆنفرانسی لوتکەی عەرەبی و ئیسلامیدا نواند و هەوڵی کەمکردنەوەی گرژییەکانی دەدا.
لەبەرامبەردا میلیشیاکانی سەر بە میحوەڕی بەرهەڵستی هاوسۆزییان لەگەڵ حەماس دەربڕی و هێرشی پچڕپچڕیان بۆ سەر بنکەکانی ئەمریکا لە عێراق و سوریا دەستپێکرد ، بە پاساوی پشتیوانیكردنی ئەمریکا بۆ ئیسرائیل. ئەم کارانە کە بەبێ ڕەزامەندی دەوڵەت ئەنجامدراون، ڕاستەوخۆ تەحەدای سیاسەتی حکومەتی عێراقیان کرد و وڵاتەكەیان بەرەوڕووی مەترسییەکانی تۆڵەسەندنەوە کردەوە.
دوای بەئامانجگرتنی ئیسرائیل بۆ حزبوڵڵا، دیسانەوە بەغدا داوای هێوركردنەوەی کرد و جەختی لەسەر نیگەرانییە مرۆییەکان کردەوە، لە کاتێکدا چەندین میلیشیاکانی سەر بە میحوەڕی بەرهەڵستی هەڕەشەی دەستوەردانیان کرد. گوتارەكانیان، لەگەڵ پشتیوانی لۆجستی بۆ بەرەکانی لوبنان، پێگەی دیپلۆماسی عێراقی لەگەڵ هاوپەیمانەکانی ڕۆژئاوادا ئاڵۆز کرد. جێگای سەرنجە، لە ماوەی جەنگی ١٢ ڕۆژەی حوزەیرانی ٢٠٢٥، حکومەتی هەرێمی کوردستان توانی ڕێگری بکات لە بەکارهێنانی خاکی عێراق وەکو سەكۆی هەڵمەت و بە سەرکەوتوویی گروپەکانی میحوەڕی بەرهەڵستی لە بەشداریکردنی ڕاستەوخۆ ڕاگرت. لە کاتێکدا کە ئاسمانی عێراق لەلایەن هەموو لایەنەکانەوە پێشێلکرا، لەوانەش ئێران، ئیسرائیل و ئەمریکا، بەڵام بە هۆی پەیوەندی دیپلۆماسی نهێنی و فشاری سیاسی ناوخۆیی، حکومەتی ناوەندی توانی جۆرە بێلایەنییەکی ناسک بپارێزێ.
هێشتا ئەم بێلایەنییە پێویستی بە هاوتەریبكردنی گوتاری عێراقی لەگەڵ ئێران هەبوو. باسم ئەلعەوادی، وتەبێژی حکومەتی عێراق ،هێرشی ئیسرائیلی لە ١٣ی حوزەیران بە پێشێلکردنی یاسا نێودەوڵەتییەکان ئیدانە کرد و ڕەخنەی لە هێرشی دواتری ئەمریکا بۆ سەر دامەزراوە ئەتۆمییەکانی ئێران گرت.لە کاتێکدا ئەم زمانە بازنەكانی هەڵبژاردنی ناوخۆییان ئارام دەکردەوە، بەڵام مەترسی زویركردنی هاوبەشە ڕۆژئاواییەکانی پێوەبوو و جەختی لەسەر پەتی باریكەكەی دیپلۆماسی عێراق دەکردەوە.
دەرەنجام: وەدەستهێنانەوەی گوتاری ستراتیژی لە دەوڵەتێکی پارچەپارچەدا
سیاسەتی دەرەكی عێراق لە ژێر ڕەحمەتی هەردوو ململانێی نێوان دەسەڵاتی ناوخۆیی و جیۆپۆلەتیکی ناوچەییدا دەمێنێتەوە. هەتا سەروەری ناوخۆیی کێبڕکێ لەسەر بکرێت و ڕێکخراوە ناحکومییەکان سەربەخۆیی بڕیاردانیان بمنێنێ، ئەو سیاسەتە هەر بە سنوورداری دەمێنێتەوە. گرژیی نێوان هەڵوێستی بێلایەنی فەرمی و لایەنگری نافەرمی بەرامبەر بە ئێران، حکومەتەکانی ئێستا و داهاتوو رووبەڕووی تەحەدای دوفاقیی دەكاتەوە.
ڕووبەڕووبوونەوەیڕاستەوخۆ و ناڕاستەوخۆكەی ئەم دواییەی نێوان ئیسرائیل و ئێران جەختیان لەسەر لاوازی عێراق کردووەتەوە. ئەگەر ململانێی ناوچەیی لە پەرەسەندن بەردەوام بێت، عێراق مەترسی ئەوەی لەسەر دەبێ كە ببێتە شانۆیەکی هەمیشەیی بۆ شەڕی بە وەکالەت، خاکەکەی ببێتە جێگەی یاری ستراتیژی لەلایەن هێزەكانی دەرەوەی کۆنترۆڵی خۆیەوە. بە پێچەوانەوە، کەمکردنەوەی پەرەسەندنی ناوچەیی، بە تایبەتی لە نێوان ئێران و ئەمریکا، دەتوانێت پەنجەرەیەکی دەرفەت بۆ بەغدا بێنێتە كایەوە بۆ دووپاتکردنەوەی دەسەڵاتی سەروەریی خۆی، یەکخستنی توخمە میانڕەوەكانی حەشدی شەعبی و یەکخستنی سیاسەتی دەرەكی خۆی بەرەو پراگماتیزمێکی هاوسەنگتر.
بەڵام بەبێ چاکسازی سیاسی قووڵتر و چەسپاندنی دامەزراوەیی و ڕێکخستنەوەی پەیوەندییە مەدەنی و سەربازییەکان، سیاسەتی دەرەوەی عێراق بەردەوام لێكترازاو و لەرزۆك دەبێ لە ڕووی فشارە دەرەکییەکان و هەمیشە دەبێ بە ئەركی كاردانەوە هەڵبستی لەجیاتی دەستپێشخەری. تەنیا بە چارەسەرکردنی قەیرانی سەروەری ناوخۆ، بەغدا دەتوانێت جێگەی خۆی وەک ئەکتەرێکی ستراتیژی، نەک گۆڕەپانێکی پاسیڤ، لە جیۆپۆلەتیکی ناوچەکەدا وەربگرێتەوە.
بەکورتی، تەحەدای بەردەم بەغدا ڕوونە: ئەگەر عێراق بیەوێت سەروەری خۆی بپارێزێت و ڕۆڵێکی بنیاتنەرانەی ئیقلیمی بگێڕێت، دەبێت ئەو دژایەتییە نێوان سیاسەتی دەرەکی دەوڵەت و کردەوەکانی هێزە نادەوڵەتیەكان، کە خزمەت بە ئەجێندا دەرەکییەکان دەکات، چارەسەر بکات. بەهێزکردنی دامودەزگاکانی دەوڵەت، سەپاندنی قۆرخکاری هێز و بەوردی مامەڵەكردن لەگەڵ هاوبەشییە دەرەکییەکان زۆر گرنگ دەبێت بۆ دڵنیابوون لەوەی عێراق نەبێتە قوربانی یان کەناڵی زنجیرەیەك لە شەڕی دیکەی ئیقلیمی.
یەکەمجار لەلایەن ئۆفیسی ئوردنی کۆنراد ئەدیناوێر ستیفتونگ لە ئۆکتۆبەری ٢٠٢٥ بڵاوکراوەتەوە