ئەم راپۆرتە لێرە دابەزێنە بە زمانی کوردی
لە رۆژانی ٥-٩ مانگی ئەیلول، شاندێکی توێژه‌رانی (ئينستیتیوتی مێری) له پایتەختی ولایەتە یەکگرتوەکانی ئەمريکا له‌لايه‌ن چەندین دامه‌زراوه‌ی حكومه‌تی و ياسادانان و سياسات داڕێژتن و توێژينه‌وه‌ی ستراتيژی پێشوازی لێكرا. ئه‌و شانده له چه‌ندين مێزگردی تايبه‌تدا ئەنجامی توێژينەوە‌كانی ئینستیتیوتی مێریان بۆ به‌رپرس و پسپۆڕان خسته‌ڕوو كه ده‌رباره‌ی ئاينده‌ی موسڵ و خه‌ڵكی ناوچه‌كه له‌دوای شه‌ری داعش ئه‌نجاميان دابوو. هاوكات تيشكيان خسته سه‌ر رۆڵی ئه‌مه‌ريكا و گرنگی داڕێژتنی سياسه‌تێكی تۆكمه له‌لايه‌ن ئيداره‌ی ئێستا و ئاينده‌ی ئەمريکا سه‌باره‌ت به هه‌رێمی كوردستان و عێراق و رۆژهه‌ڵاتی ناوه‌ڕاست.
لەم سەردانەدا، شاندی ئینستیتیوتی مێری کە پێکهاتبوون لە دلاوەر عەلائەددین، و دیلەن ئۆردیسکۆڵ، خۆگر وریا و دەیڤ ڤان زوونن هەوڵیدا سێ پەیامی سەرەکی بگەينێت. یەکەميان، توێژەرانی مێری جەختیان لەوەکردەوە کە پێویستە حکومەتی وڵاتە یەکگرتوەکان ڕۆڵی بەردەوام و بوونياتنەر لەمەڕ دۆخی سیاسی عێراق و هەرێمی کوردستان بگێڕێت چونکە لەم ساڵانەی دواییدا تەرکيزی سه‌ره‌كی حکومەتی ویلایەتە یەکگرتوەکان لە عێراق تەنها لەسەر بەزاندنی ڕێکخراوی دەوڵەتی ئێسلامی (داعش) بووە، ئه‌ويش زياتر لە ڕووی سەربازيەوە. لەبری ئەوە، پێویستە دارێژەرانی سیاسەتی ئەمریکا، وە بەتایبەتی ئیدارەی داهاتوو، ڕۆڵ و تەرکیزی خۆی لە عێراق و هەرێمی کوردستان لەوە فراوانتر بکات. خۆ ئەگەر وڵاتە یەکگرتوەکان گرنگی بە هێنانەدی سەقامگێری و ئاشتی و حکومڕانی دروست لەم ناوچەیە دەدات، پێویستە ئەوە بزانێت کە ئەو خاوەن بەرژەوەندیەكی سه‌ره‌كيه لە دينامیکیەتی سیاسی ناوخۆی عێراق. بەو پێیەش، ئەم دينامیکیەتە ئەوە دەخوازێت کە ئەمريکا ڕۆڵێ زیاتر و چالاکتر بگێڕێت و وەکو لایەنێکی سەرەکی دەتوانێ کاریگەری دروست بکات لەسەر سياسەت داڕێژەرە لۆکاڵیەکان. بەو شێوەیەش دەکرێت ئەمريکا یارمەتیدەر بێت بۆ دەرچون لە دۆخی چەقبەستووی سياسی ناو عيراق و ناو هه‌رێمی كوردستان لەڕێی کارتێکردن لەسەر لایەنەکان بەمەبەستی سازشکردن، وە بەم شێوەیە دەکرێت ڕێگە لە ئەگەری ململانێی چەکداری و شڵەژانی زیاتر لە داهاتوودا بگرێت.
دوەەميان، توێژەری مێری، دکتۆر دیلەن ئۆردیسکۆڵ، ڕاپۆرتێکی مەيدانی تازەی پێشکەشکرد بە ناونيشانی “داهاتووی موسل: لە پێش و لە کات و لە دوای ئازادکردن”. گرنگترین خاڵ کە ئەم ڕاپۆرتە ئاماژەی پێدەکات ئەوەیە کە پلانە غه‌يره سەربازیەکانی پەیوەست بە ئازادکردنی موسل هێشتا ئامادەنین بۆ دەستپێکردنی ئەو پڕۆسەیە. پێش ئەنجامدانی هەر پرۆسەیەکی سەربازی لەشاری مووسڵ، گرنگە کە ئامادەکاری باش بکردرێت بۆ لەخۆگرتنی لاشاویی ئاوارەی ناوخۆ، هەروەها گرنگە پلانێکی کارا بۆ بونیاتنانەوەی پاش جەنگ و ئاشتەوایی و مەلەفی ئەمنی ئامادەبکرێت . زياد لەوەش، ئەو شکستە سیاسی و پێکهاتەیيانەی کە بوونە هۆی سەرهەڵدانی داعش لە عێراق هێشتاچارەسەريان بۆ نەکراوە. بۆیە پێویستە بابەتی حکومڕانی و ئیدارەکردنی پارێزگای نەینەوی لەدوای بەزاندنی داعش ڕێککەوتني لەسەر بکرێت پێش ئەوەی هەر هەوڵێک بدرێت بۆ ئازادکردنی.
سێیەميان، هەردوو توێژەر دەیڤ ڤان زوونن و خۆگر وریا ئەنجامی لێکۆڵینەوەکی مەیدانیان لەسەر دۆخی پێکهاتەکانی باکووری عێراق، و ململانێی نێوان و ناو ئەو پێکهاتانە و ڕوانگەیان لەسەر پڕۆسەی ئاشتەوایی پێشکەشکرد. ئەم توێژینەوەیە کە لەلایەن ئینستیتیوتی ویلایەتە یەکگرتوەکان بۆ ئاشتی (USIP) تەمويل دەکرێت، لە ئێستادا بەردەوامە و ديراسەتی پێنج پێکهاتەی ئاینی و نەتەوەیی عێراقی دەکات: ئێزدی ومەسیحی و تورکمان و سابیئەی مەندائی و شەبەک. دەرئەنجامە سەرەتاییەکان، ئاماژە بەوە دەدەن کە مەترسی سەرهەڵدانی پێکدادانی چەکداری نوێ دەکریت لەنێوان کۆمەڵگاکان هەتا لەوکاتەی کە داعش وەدەردەنرێ، به تايبه‌تی ئەگەر ناکۆکیەکان دەربارەی دۆخی سیاسی و ئەمنی لەو ناوچە تازە ئازادکراوانەی کە جێی ئەم پێکهاتانەیە چارەسەر نەکرێن. هەڵبەتە دەستپێکردنی ديالۆگ لە نێوان پێکهاتەکان ئەنجام و بەرهەمی نەرێنی دەبێت ئەگەر پشتگیری لێ بکرێت و هانبدرێت لە لایەن لایەنێکی سێیەمی نێوەدەوڵەتیەوە وەک وڵایەتە یەکگرتوەکان.
توێژەرانی مێری لە چەند مێزگردێکدا، کە تايبه‌ت به سه‌ردانه‌كه‌يان لەلایەن کۆمەڵێک ناوەندی توێژینەوە سازدرابوون، بەشداربوون. لەوانە ئینستیتیوتی ویلایەتە یەکگرتوەکان بۆ ئاشتی (USIP)، و ئینستیتیوتی بروکینگز ((Brookings Institution، و ئینستیتیوتی واشنگتون بۆ سیاساتی ڕۆژهەڵاتی نزيک ( Washington Institute for Near East Policy). لەم ناوەندانەدا، تەرکیزی گفتوگۆکان لەسەر توێژینەوە و ڕاپۆرتە نوێیەکانی ئینستیتیوتی مێری بوون کە دەربارەی موسل و دۆخی پێکهاتەکان و کەشی سیاسی ناو عێراق و هەرێمی کوردستان نوسراون. بەشداربوان لەم مێزگردانە بریتیبوون لە شڕۆفەکارانی سياساتی خاوەن ئەزمون لە ئیدارەی ئێستای ئەمريکا و ڕاوێژکارانی سەربازی پێنتاگۆن و پسپۆڕانی ئەکادیمی و چەندین توێژەری بە ئەزموون لە کۆمەڵێک لە ناوەندەکانی توێژینەوە لە واشنگتون و پسپۆڕانی باڵای مرۆی و کارمەندانی تری حکومەتی ئەمريکا. جێی ئاماژە پێکردنە کە لێکدانەوە و شیکاری توێژەرانی مێری سەبارەت بە بارودۆخی سياسی ناوخۆی عێراق جێی سەرنج و بایەخی بەشداربوانی کۆبوونەوە و مێزگردەکان بوو. لەکاتی دەربڕينی پێزانين بۆ کارەکانی مێری، توێژەری پێشکەوتوی ئینیستیتیوتی بروکینگز (کێنێس پۆلاک) لە کاتی سەرپەرشتی کردنی مێزگردێکدا وتی “تەنها چەند ساڵێک لەمەوبەر، ئێمەی توێژەران لەسەر ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست گلەییمان لە کەمی ناوەندی توێژینەوەی لۆکاڵی و توێژینەوە لەسەر ناوچەکەدا دەکرد، ئێستا مێری ئەو بۆشاییەی پڕکردوەتەوە و هاتوە هه‌تا هاوكاريمان بكات بۆ ئه‌وه‌ی باشتر لە دۆخی ناوچەکە و رووداوه‌كانی ئه‌و دواييه تێبگەین.”
هەروەها شاندی مێری لە ژمارەیەک پانێڵ بەشداريکرد کە لە چەندين ناوەندی توێژینەوە ئامادەکرابوو، بۆ نموونە ،لە ئينستیتیوتی هەدسن (Hudson Institute) دلاوەر عەلائەددين و ديلان ئۆدريسکۆڵ لەگەڵ مايكڵ پرێگەنت و بيلال وەهاب بەشداريان لە پانێڵێک کرد سەبارەت بە پرۆسەی ئازادکردنی مووسڵ و دۆخی پاش ئازادکردن. ئەم پانێڵە لە لایەن ئێريك براون، توێژەری پێشکەوتوی ئەو دامەزراوەیە، سه‌رپه‌رشتيكرا. قسەکەرانی ئەم پانێڵە تيشکيان خستە سەر چەندين بابەتی گرنگ وەك پێويستی فەراهەمکردنی جێگرەوەی داعش بۆ دانيشتوانی شاری مووسڵ و بوونی پلانێکی گشتگير و ووردی مرۆیی و سەربازی بۆ پڕۆسەکە و ڕۆڵی ئيدارەی داهاتووی ئەمريکا لە پڕۆسەی حکومڕانی لە پاش لەناوچوونی داعش و قەيرانی دارایی. بۆ بينینی ئەم پانيڵە، تکایە لێرەدا کليک بکە.
لە لایەکی ديکەوە، ناوەندی توێژینەوەی پۆلەسی كوردی، (The Kurdish Policy Research Centre) پانێڵێکی سازکرد بە ناونيشانی ” دەستێوەردانی تورکيا لە ڕۆژئاوا و دەرئەنجامەکانی”، تێيدا پروفيسۆر دلاوەر عەلائەددين ڕوانگەی خۆی خستەڕوو لەسەر کەشی سياسی لە ڕۆژئاوا و هۆکارە سەرەکيەکانی ئەو ناسەقامگێریە سياسیەی کە لە ئيستادا لەو ناوچەیە لە ئارادیە و شێوازی ڕێگەکرتن لە شێواوی وشڵەژانی زياتر. بەشداربووانی تری ئەم پانێڵە بریتیبوون لە ئەليزا مارکۆس، ڕۆژنامەوانی پێشکەوتوو و نووسەری کتێبی “خوێن و باوەڕ: پەکەکە و شەڕی کورد بۆ سەربەخۆیی”، و ساڵح موسليم، هاوسەرۆکی پارتی یەکێتی ديموکرات (پەیەدە) کە لەڕێی سكایپەوە بۆ ئامەدەبوان دوا. کۆی پانيڵەکە لێرەدا بەردەست دەبێت.
لە نێوانی پانيڵ و کۆڕبەند و ديبەیتەکاندا، شاندی مێری چەندين کۆبوونەوەی داخراوی لەگەڵ سياسەت داڕێژەرانی پێشکەوتوو و ياسا داڕێژەران و شرۆفەکارانی حكومەتی ئەمريکا ئەنجامدا. لەم كۆبوونەوانەدا، شاندەکە کۆمەڵە بابەتێکی خستە بەرباس لەگەڵ ستاف و ڕوایژکارانی ئەندامانی گرۆپی (کۆکەسی ئازادی ئاینی نێودەوڵەتی) وەک هەریەک لە ئەندامانی کۆنگريس ئانا ئيشو، خوان ڤارگاس و سيناتۆر بيل کاسيدی. بابەتەکان بریتیبوون لە دۆخی کەمینەکان و گرژی نێوان پێکهاتەکان و شێوازی ئەنجامدانی پرۆسەی ئاشتەوایی بۆ ڕێگریکرتن لە دووبارەبوونەوەی ئاڵۆزی و ناسەقامگێری. هەروەها ئەندامانی شاندی مێری چاویان کەوت بە بالوێزی ئەمریکا بۆ ئازادی ئاینی نێودەوڵەتی دەیفيد ساپەرستين، و ڕاوێژکاری بۆ کەمينە نەتەوەیەکان لە ڕۆژهەڵاتی نزيک، نۆکس ثەیمس. لەهەمان کاتدا تۆێژەرانی مێری دەيڤ ڤان زوونن و خۆگر وريا ئەنجامی توێژەینەوەیەکیان پێشکەش کرد کە لەسەر ڕوانگەی پێکهاتەکانە بۆ ئاشتەوایی بۆ کۆمسێونی ولایەتە یەکگرتوەکانی ئەمريکا بۆ ئازادی ئاینی نێودەوڵەتی.
هەر لەميانی سەردانه‌كه‌يان بۆ واشنتون، شاندەکەی مێری کۆمەڵێک چاوپێکەتنی ئەنجامدا لەگەڵ ئەندامانی پێشکەوتووی وەزارەتی دەرەوەی ئەمريکا وەک جێگرانی یاریدەدری وەزيری دەرەوەی ئەمریکا جۆزيف پينینگتون و مارک ستوريلا و کۆمەڵێک لە ئەندامانی ئەنجومەنی ئاسایشی نەتەوەیی کە بەشێکە لە ئۆفيسی جێبەجێکاری سەرۆکی ولایەتە یەکگرتوەکانی ئەمريکا. ئەو باباتانەی تاوتوێکران لەو کۆبوونەوانەدا بريتیبون لە پەيوەندی نێوان ئاسایشی نەتەوەیی ئەمريکا و پرۆسەی ڕزگارکردنی مووسڵ و گرنگی رۆڵ و بەشداربوونی ئەمريکا لەسەر حکومەتی عێراق و ڕێرەوی سياسەت لەم وڵاتەدا. پەيامی سەرەکی تیمی مێری بریتی بوو لەەوەی کە پێویستە ئەمريکا بایەخ و بەشداریه‌كانی لە عێراق بە ئاستێکی زياتر فراوانبکات کە سياسەته‌كه تاكه‌ڕەهەند نەبێت و تەنها پەێوەست نەبێت بە بەزاندنی داعش لە ڕوی سەربازيەوە. خۆ ئەگەر مەبەست لە سياسەتی ئەمرێکا هێنانەدی سەقامگيريە لە دوای بەزاندنی داعش لە مووسڵ، لە ڕوانگەی مێریەوە پێویستە ئەمريکا درک بە ڕۆل و کاریگەری خۆی بکات لەسەر ديناميکەیتی سياسی ئەم ناوچەیە و ڕۆلی کاراتر بگێرێت لە هەوڵدان وکارتێکردنی کارەکتەرە سياسیە سەرەکیەکان و هەرێمی کوردستان و بەغدا بە مەبەستی مساوەمەکردن.
شاندی مێری کۆتایی بە سەردانەکەی هێنا بە بەشداریبوون لە سێمينارێك کە نوێنەرایەتی حکومەتی هەرێمی کوردستان سازیکردبوو، تێیدا سەرۆکی ئینستیتیوتی مێری باسی چەند بابەتێکی گرنگی کرد بۆ ئامادەبوان کە پێکهاتبوون لە ڕەوەندی کوردی لە ولایەتە یەکگرتوەکانی ئەمريکا و ئەندامانی چەندین پێکهاتەی ئایینی و ئەکاديمستان و ڕۆژنامەوانان. ئامادەبوان لە بەشی پرسيار و وەڵام پرسياری چەندین بابەتی گرنگيان کرد سەبارەت بە دۆخی بنبەستەی سياسی هەرێم و داهاتوی مووسڵ و دۆخی پێکهاتە ئایینیەکانی دەشتی نەینەوا و پەێوەنديەکانی نێوان بەغدا و هەرێم وەڵام وڕوانگەی مێریان بيست.
سەردانی مێری بۆ واشنتون پێشوازیەکی شایستەی لێکرا لەلایەن گوێگرانیەوە کە پەروش بوون بۆ دەسکەوتنی زانیاری و شرۆڤەی نوێ و لەسەر بنەمای توێژینەوەی مەیدانی لە لایەن توێژەرانی مێریەوە بۆ چەندین بابەتی گرنگ کە پەیوەستن بە دۆخی سياسی و سەربازی مرۆیی لەسەر ئەرزی واقيع. زياد لەوەش، ئەم سەردانەش بوە هۆی زياتر ئاشناکردنی خوێنەرانی ڕاپورت و توێژینەوەکانی ئینستیتیوتی مێری لە نێو ئالقەی سياسەت دارێژەران. هەروەها بووە هۆی بەرزکردنەوەی ئاستی هۆشياری خەڵکانێکی زۆر سەبارەت بە رووداوه‌كانی ناوچه‌كه‌و ئه‌وله‌ويه‌ته‌كانی سه‌قامگيری، وه رۆڵ و توانا و شارەزایی بوارەکانی توێژینەوەی ئینستیتیوتی مێری. لەهەمان کاتدا سەردانی مێری بۆ واشنتون هەلێکی بەخشی بە توێژەرانی بەوەی کە بتوانن لە نزيکەوە تيشک بخەنە سەر پێشنيازەکانیان بۆ سياسەت دارێژەران و کارمەندانی پێشکەوتوو، ئەمەش خۆی لەخۆێدا ڕێگایەکە بۆ پيکانی ئامانجەکانی ئینستیتیوتی مێری کە بريتین لە پێشخستنی مافەکانی مرۆف و بەرجەستەکردنی ديموکراسی وحکومرانی دروست (الحكم الرشيد) لە ناوچەکەدا.