لەوەدەچێ دەستپێشخەریە نوێیەكەی ئەردۆغان – ئۆجەلان بۆ کۆتایی هێنان بە ململانێیەکی پێنج دەیە لە تورکیا پرۆسەیەكی جیددی بێ و ئەگەر سەرکەوتوو بێت، توانای ئەوەی هەیە کە تەواوی داینامیکی ناوچەکە لە قاڵب بداتەوە. ئامانجی سەرکردەکانی تورکیا لەو پرۆسەیەدا ڕوونە: چەکداماڵینی پارتی کرێکارانی کوردستان (پەکەکە)، داماڵینی شێوازی عەسكەرتاری لە پەیوەندییەکانی تورکیا لەگەڵ دراوسێ باشووریەكانی، بوژانەوەی ئابووری ناوەكی و باشترکردنی پەیوەندییەکانی لەگەڵ ئەمەریکا و ئەوروپا. هەموو ئەمانەش لە کاتێکی گونجاودا، پێش هەڵبژاردنە گشتییەکانی داهاتووی وڵاتەکە، دێنە كایەوە. لە کاتێکدا سەرکردەکانی تورکیا لە پێگەی براوەدا سەنگەریان قایم كردووە، عێراقییەکان، سوورییەکان و وڵاتانی عەرەبی و كۆمەڵگای نێودەوڵەتی هەموویان پشکیان لە دەستەبەرکردنی چارەسەرێکی دۆستانە و بەردەوامدا هەیە.
توركیا
تورکیا ماڵی پتر لە نیوەی كوردانی جیهانە، كە لە ژمارەیان لە چل ملیۆن تێپەڕیوە، هەروەها ماڵی ملیۆنان کەسی دیکەی غەیرە تورکە. کەچی دەوڵەتەكە بەتەنها وەک دەوڵەتی نەتەوەیی تورکەکان بەڕێوەدەبرێت، لەگەڵ تاواندنەوەی غەیرە تورکەکان. لەوەشدایە كە ناڕەزایەتییە بەردەوامەکان و ململانێ ناوخۆییەكانی ناو ئەو وڵاتە هەرگیز کۆتاییان نەهاتووە. لەدوای داڕمانی پڕۆسەی ئاشتی پێشوو لە ساڵی ٢٠١٥ و پێش ئەوەی گەڕێكی دیكەی دانوستانەکان دەست پێبكەنەوە، سەرکردەکانی تورکیا مەبەستیان بوو جارێ لە رێگەی هەژموونی سەربازییەوە پەكەكە لاواز بكەن. کارتی سەرۆك عەبدوڵڵا ئۆجەلانیشیان بۆ ئەو كاتە هەڵگرت كە ئامادە دەبن و بە پێی ویست و مەرجەكانی خۆیان پڕۆسەی ئاشتی دەست پێبكەنەوە. دوابەدوای دەرچوونی بانگەوازی پێشبینیکراوی ئۆجەلان لە کۆتایی ئەم مانگەدا، چاوەڕوان دەکرێت ئەندامانی پەکەکە، کە دەمێكە لە شەڕدا ماندوو بوونە، بەدوو دەنگەوە بێن و لە ڕێگەی پارتە سیاسییە شەرعییەکانەوە (وەك پارتی یەکسانی و دیموکراسیی گەلان) بگوازرێنەوە بۆ ناو پڕۆسەی سیاسی لە تورکیا. پاشان پێدەچێت تورکیا لە رێگەی یاسایەكی نوێوە لێبوردن بۆ ئۆجەلان و پەکەکە رابگەیەنی و دواتر وردە وردە هەژموونی پاوانخوازانە بەسەر ئەو شارە زۆرینە کوردانەی تورکیادا خاو بكاتەوە.
عێراق
بۆ عێراق و کوردستانی عێراق، ناكۆكیەكانی ناو توركیا سەرچاوەی هەڕەشەن و پڕۆسەی ئاشتیش لەو وڵاتەدا هاندەری خۆشگوزەرانی و پەرەسەندنە. تا ئێستا هەردوو هێزی چەکداری تورکیا و پەکەکە بنکەی سەربازی بەهێزیان لە کوردستانی عێراق دامەزراندووە و هەندێك لە سەرنجڕاکێشترین ناوچە شاخاوییەکانیان کردووە بە ناوچەی شەڕ. تورکیا لە ماوەی دەیان ساڵدا چەندین جار عێراقی داگیرکردووە بە درۆون و فڕۆكە لە قووڵایی هەرێمدا هێرشی ئەنجامداوە و پەیوەندییەکانیان لەگەڵ هەردوو بەغدا و هەولێر بە عەسكەرتاری (میلیتاریزە) کردووە. لە هەمان کاتیشدا توركەكان چاویان لە بەرژەوەندییە ئابوورییەكانیانە لەناو عێراق، وەك لە بواری وزە و بازرگانی و پەرەپێدانی ژێرخاندا. جێگەی سەرسوڕمان نیە كە سەرکردەکانی کوردستانی عێراق بە بایەخێکی زۆرەوە سەیری ڕووداوەکان دەکەن و لە گفتوگۆی فرەلایەنە و ئەودیوی سنوورەكانیشدا بەشدارن. دەزانن کۆتاییهێنان بە ململانێی نێوان تورکیا و پەکەکە بە مانای هەرێمێکی سەقامگیرتر بۆ کورد و پەیوەندییەکی زۆر تەندروستتر لە نێوان عێراق و تورکیادا دەبێت.
سوریا
ململانێکانیان لە ناوخۆی تورکیادا كاریگەریان لەسەر کوردەکانی سوریا و ئیدارەی ڕۆژاڤا لە وڵاتەكانی دیكەدا زیاترە و هەر ئەوانەش زۆرترین قازانج لە پڕۆسەی ئاشتی وەردەگرن. پێدەچێت عەبدوڵڵا ئۆجەلان داوا لە چەکدارانی پەکەکە بکات کە لە سوریا بکشێنەوە، و دۆزی كوردی سوریا بۆ سەرکردە کوردە سوریەكان بەجێ بهێڵن، بۆ ئەوەی دوور لە هەر کاریگەرییەکی دەرەکی یان هەڕەشەی داگیرکەری تورکیا، لەگەڵ هاونیشتمانەکانیان لە دیمەشقدا دانوستاندن بۆ داهاتوویان بکەن. لەوانەیە تورکیاش خۆی و پڕۆكسیەكانی لە هێرش بردنە سەر رۆژاڤا بەدوور بگرێت.
لە مێژە کورد و دانیشتووانی غەیرە کورد لە باکوور و ڕۆژهەڵاتی سووریادا تووشی دابڕان و پشتگوێخستن بوونە. لە ماوەی دەیەی ڕابردوودا لە ڕێگەی شەڕی مان و نەماندا لە بەرامبەر داگیركاری داعشدا خۆیان بە دونیا ناساند. ئێستا، ئەوانە بۆ هاوڵاتیبوونی یەكسان تێدەكۆشن و بۆ زامینكردنی مافە مرۆیی و سیاسی و کولتوورییەکانیان خەبات دەكەن. نایانەوێت جارێکی دیکە لەناو دەوڵەتێکی نەتەوەیی عەرەبی نەژادپەرستدا بتاوێندرێنەوە.
سەرکردە کوردەکانی سوریا ئاگادارن کە ئەنقەرە و دیمەشق فیدرالیەتی تاقانە و تایبەت بە رۆژئاڤا قبوڵ ناکەن، بەڵام رەنگە ئاستێكی لامەركەزیەتی كارگێڕی بۆ سەرجەم ناوچە و پارێزگاكانی سوریایان قەبوڵ بێ. خۆشبەختانە سەرکردە نوێیەکانی سوریا تا ئێستا بە تۆنێکی میانڕەوانە لە کورد نزیک بوونەتەوە، بەڵام بەرچاوڕوونیان نەداوە كە چۆن دەتوانن مافەکانی کورد لە چوارچێوەی سوریایەکی یەکگرتوودا بەدامەزراوەیی بکەن. پێدەچێ لەوە تێگەیشتبن كە سوریای نوێ بە دووبارە چەسپاندنەوەی حوکمڕانی تاکڕەوانە و زێدە مەركەزیانە یەک ناخرێتەوە. ڕێککەوتن لەسەر مۆدێلێکی تۆكمە لە بنەمای سەربەخۆیی کارگێڕی ناوچەیی لە سەرانسەری هەموو پارێزگاکاندا گرنگ دەبێ بۆ بنیاتنانی متمانە و پەرەپێدانی ئاشتەوایی و پاراستنی یەکێتی نیشتمانی.
کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی
كۆمەڵگای نێودەوڵەتی، بە وڵاتانی عەرەبیەوە، تاڕادەیەکی زۆر هاوسۆزی دۆزی کوردن و بە وریاییەوە سەیری پەرەسەندنی نفوزی تورکیا لە ناوچەکەدا دەکەن. لە کاتێکدا دژی هەژموونی ئێران بوون لە سوریا، بەڵام نایانەوێت ببینن ئەو وڵاتە ببێتە دەوڵەتێکی ژێردەستەی تورکیا. زۆر گرنگە وڵاتانی رۆژئاوایی و عەرەبی گرنگی بەم پڕۆسەیەی ئاشتی نێوان تورکیا و کورد نیشان بدەن و فشار بخەنە سەر سەرکردەکانی تورکیا بۆ ئەوەی پەیوەندییەکانیان لەگەڵ دراوسێکانی باشووری خۆیان، بە تایبەتی سوریاییەکان چاك بكەن. بە داکۆکیکردن لە مافەکانی کورد لە چوارچێوەی سوریایەکی یەکگرتوودا، پێویستە یارمەتی هەردوو دیمەشق و کوردی سوریا بدەن کە بە شێوەیەکی بنیاتنەر كار لەیەكتر بکەن و بە دانوستان داهاتووی خۆیان وێنا بکەن. ئەمەش دەبێتە هۆی خێراتر گێڕانەوەی سەروەری بۆ سوریا و بەشداریکردن لە سەقامگیری ناوچەکە.
پرۆسەیەكی ئاشتی گشتگیر لەگەڵ کوردان پێگەی تورکیا لە ڕۆژئاواش بەرز دەكاتەوە. ئەمەریكا و ئەوروپییەکان پشکیان لە سەقامگیری لە ناوچەکەماندا هەیە و بەدرێژایی ساڵان سەرمایەی سیاسی و دارایی و سەربازیی گەورەیان بو ناوچەیە بەخشیوە. ئاشتییەکی بەردەوام لە نێوان تورک و کوردەکاندا دەتوانێت داینامیکی ئاڵۆزی ئەمنی نێوان تۆڕی ئەکتەرە دەوڵەتی و نادەوڵەتییەکانی ناوچەکە شل بکاتەوە. لە هەمان کاتدا ململانێ سنووربەزێنەکان، توندڕەوی توندوتیژانە، ئاوارەبوونی دانیشتووان (لەوانەش پەنابەران) و بەربەستەکان لەبەردەم وەبەرهێنانی ئابووری کەم بکاتەوە. ئەمەیە کە ڕۆژئاوا بەدوایدا دەگەڕێت. لە بەرامبەردا ڕۆژئاوا دەتوانێت هاوكار بێت بە بەکارهێنانی چەندین هێڵی کاریگەری خۆیان بۆ هاندان و پێشخستنی گفتوگۆی قووڵتر و دامەزراوەییتر لە نێوان لایەنە پەیوەندیدارەکانی ناوچەکەدا. پێدەچی ئیدارەی نوێی ئەمریکا لە سەردەمی سەرۆک دۆناڵد ترامپدا داکۆکی لە ئاشتی و هاوبەشی ئابووری لە ناوچەکەماندا بكات، رەنگە پێشوازی لە پڕۆسەی ئاشتی کورد و تورکیا بکات، کە دواجار دەتوانێت ڕێگە خۆش بکات بۆ کەمکردنەوەی بوونی سەربازی ئەمریکا لە سوریا.
لەکۆتاییدا
پڕۆسەی ئاشتی تورکیا و کورد دەرفەتێکی ناوازە بۆ سەرکردەکانی تورکیا پێکدەهێنێت بۆ ئەوەی سیاسەتێكی سەرتاسەری بگرنەبەر بۆ چارەسەرکردنی پرسی گەورەتر و فراوانتری کورد، چ لە ناوخۆ و چ لە دەرەوەی تورکیا؛ و بە دیوەكەی دیكەشەوە، دەكرێ سەرکردە کوردەکان لە سەرانسەری ناوچەکە ئەم دەستپێشخەرییە لە باوەش بگرن و بیکەن بە نەخشەڕێگایەک بۆ ئاشتییەکی بەردەوام. پێویستە تورک و کورد کراوە بن بۆ بانگهێشتکردنی ئەکتەرە ناوچەیی و نێودەوڵەتییەکانی دیکە بۆ ئەوەی ڕۆڵی بنیاتنەر بگێڕن و وەبەرهێنان لە ئاشتی و خۆشگوزەرانی ناوچەیی فراوانتردا بکەن.