عێراق و هاوبەشە نێودەوڵەتییەکان: یەکگرتنەوەی ئەولەویەتەکان و پتەوكردنی هاوبەشێتی
- جانێت ئەلبێردا، باڵیۆزی هۆڵەندا لە عێراق
- ئەندریا ناسی، باڵیۆزی نەمسا لە عێراق
- تۆماس سیلەر، سەرۆکی شاندی یەکێتی ئەوروپا لە عێراق
- زەینەب رەبیع، میدیاكار (دوێنەر)
ئەم پانێڵە دیپلۆماتکارە باڵاکانی ئەوروپای کۆکردەوە بۆ تاوتوێکردنی ئاستی پەرسەندنی خاڵە هاوبەشەکانی نێوان عێراق و وڵاتانی ئەوروپا. قسەکەران پێکهاتبوون لە خاتووجانێت ئەلبێردا، باڵیۆزی وڵاتی هۆڵەندا،، ئەندریا ناسی، باڵیۆزی وڵاتی نەمسا ، وە هەروەها تۆماس سیلەر، باڵیۆزی یەکێتی ئەوروپا لە عێراق. لەم دیبەیتەەدا کە لایەن ڕۆژنامەنووس زەینەب ڕەبیع سەرپەرشتی دەکرا، دیدگا و ئەولەویەت و سیاسەتی ئەو وڵاتانە پێشکەش کران. گفتوگۆکان تێڕوانینێکی ورد و جیاوازی خستە ڕوو سەبارەت بە پەیوەندییە دیپلۆماسی و ئابووری و ئەمنییەکانی ئەوروپا بەرامبەر بە عێراق و خواستە هاوبەشەکانی نێوان ئەو وڵاتانە و عێراق. هەروەها ئەم پانێڵە ڕەخنە و ناکۆکیەکانی ئاەو پەیوەندیە پێشکەش کرد.
گۆڕانکاری گەورە لە پەیوەندیەکان: لە بەشداریکردنەوە بۆ بۆ هاوبەشکردن
باڵیۆز ئەلبێردا گفتوگۆکەی دەستپێکرد بە وەسفکردنی سیاسەتی هۆڵەندا بەرامبەر عێراق لە چوارچێوەیەکی مێژوویی و ستراتیژی فراواندا. ئەو جەختی لە دروستبوونی گۆڕانکاریکرد لە پەیوەندییەکیانی نێوان ئەو دوو وڵاتە. بە وتەی ئەو، پەیوەندییەکان لە ئاستی کردنەوەی کونسوڵگەری و پەیوەندی بازرگانییەوە گۆڕاوە بۆ دروستبوونی هاوبەشیی و ستراتیژیتر و گشتگیرتر لەنێوانی ئەو دوو وڵاتە. ئەمەش ڕەنگدانەوەی هەبووە لەسەر ئاست پەیوەندییەکانی نێوان ئەو دوو وڵاتە بەتایبەتی دوای سەردانی سەرۆک وەزیرانی عێراو، بەڕێز محەمەد شیاع ئەلسودانی، بۆ لاهای. هەڵبەتە ئەم سەردانەش تیشک دەخاتە سەر بەڕێوەچوونی گۆڕانکاری لەپەیوەندی نێوان ئەو دوو وڵاتە بە چەشنێک کە پەیوەندییەکە لەسەر بنەمای بەرژەوەندییە هاوبەشەکانەوە بێت لەسەر ئاستی بەڕێوەبردنی بابەتی کۆچ، ئەنجامدانی چاکسازی ئابووری و هێنانەدی سەقامگیری لە ناوچەکەدا.
لێدوانەکانی ئەلبێردا ڕەنگدانەوەی دروستبوونی گۆڕانکارییە لە پەیوەندییە دیپلۆماسییەکانی ڕۆژئاوا لەگەڵ عێراقدا. ڕەنگە چیتر پەیوەندیانە تەنها پەیوەست نەبن بە ئاوەدانکردنەوە وڵات وپێشکەشکردنی پشتیوانی مرۆی بۆ ئەو ناوچانەی کە دووچاری ململانێ بوونەتەوە لەعێراقدا، بەڵکو دەکرێت ئەو پەیوەندیانە پەرەیانسەندوبێت بۆ پەیوەندیێەکی دوولایەنانەی پتەو بەدامەزراوەیکراو. هەر لەمیانەی قسەکانیدا، باڵوێزی هۆڵەندا تیشکی خستە سەر بەربەستە بەردەوامەکانی نێوان ئەو پەیوەندییە وەک ئەو قەرزانە کە نەدراون بە کۆمپانیا هۆڵەندییەکان هەروەها ڕێگریکردن لە بەشداریکردنی لایەنی هۆڵەندی لە ئاستێکی ئابووری فراوانتر لەعێراقدا. ئەم جۆرە تەحەددایانە ئاماژەن بە بوونی کەلێن لە نێوان خیتابی سیاسی و ڕاستیەکان.
سیاسەتی نەمسا بەرامبەر بە عێراق
باڵیۆز ئەندریا ناسی سیاسەتی وڵاتەکەی بەرامبەر بە عێراق لە روانگەی دیپلۆماسیەتی “کوالیتی ژیانەوە” ناساند. بەبڕوای ئەو گەر عێراق سوودوەرگرێت لە پێوەرەکانی ئاستی خزمەتگوزاری تەندروستی و پەروەردە و ژێرخان و ئاسایشی ناوخۆ، کارنامەی عێراق بۆ ئەنجامدانی چاکسازی هاوتەریب دەبێت لەگەڵ پێوەرە باوەکانی مۆدێلی گەشەپێدان لە ڕۆژئاوا. ناسی بە ئاماژەدان بە ڕاپرسی کوالیتی ژیانی مێرسێر و وردەکاری ڕێککەوتنە دیپلۆماسی و بازرگانییەکانی نەمسا لەگەڵ عێراق لەسەر ئاستی هاوکاریکردن لەسەر بابەتی کۆچبەران و بەرەوپێشبردنی سێکتەری ژێرخانی ئاو، ئاستی پەیوەندی وڵاتی نەمسا بە عێراقەوە فرە ڕەهەندە وبەرژەوەندی هاوڵاتیان بەبنەمای پەیوەندی دادەنات.
بەڵام سەرباری ئەم خاڵانەش، وڵاتی نەمسا بێ ئاگا نیە لە ئاڵنگارییەکان. لێدوانەکانی باڵوێز ناسی سەبارەت بە گرنگی سەروەری یاساو کۆنترۆڵکردنی لایەنی سەربازی و فیدراڵیزمی کارا، جۆرێک لە ڕەخنە بوون لەمەڕ لاوازییە بەردەوامەکانی حوکمڕانی لە عێراقدا. جەختکردنەوەی ئەو کە لێپرسینەوەی یاسایی تەواو پێویستە، ئاماژەیەکی ڕوون بوو بۆ دەسەڵاتدارانی عێراق سەبارەت بە دەرئەنجام و چاوەڕوان خەڵک لە چاکسازیی ئەمنی و دامەزراوەیی.
ڕۆڵی یەکێتی ئەوروپا: هاوسەنگیکردن لە نێوان هاوبەشی و سەپاندنی مەرجدا
تۆماس سیلەر، باڵو|ێزی یەکێتی ئەوروپا، هەڵسەنگاندنێکی ڕاشکاوانەی سەبارەت بە پەیوەندییەکانی نێوان یەکێتی ئەوروپا و عێراق پێشکەش کرد کە بە بڕوای ئەو ئەو پەیوەندیە سەرباری گرنگی، پێویستی بەچاوپێخشانەوەیە. وێڕای دووپاتکردنەوەی بەهێزی پەیوەندییە دووقۆڵییەکان، سەیلەر دانی بە تەحەدیەکان ناوچەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست نا: کەمبوونەوەی کاریگەرییەکانی یەکێتی ئەوروپا لە جیهانی عەرەبیدا، کە بەهۆی شەڕی غەززە و بەرژەوەندیە جیاوەزەکان لە ناوچەکەدا، خراپتر بوو.
لێدوانەکانی سێیلەر پەیامێکی دووانەیی گەیاند. لە لایەکەوە یەکێتی ئەوروپا پابەندە بە پشتیوانیکردن لە سەربەخۆیی عێراق و گەشەپێدانی دیموکراسی. لە لایەکی دیکەوە، بەشداریکردنی یەکێتی ئەوروپا زیاتر بەرەو مەرجداری دەڕوات، بە تایبەت لە بابەتی کۆنترۆڵکردنی گەندەڵی و سەروەری یاسا و مافەکانی مرۆڤ.ئەو جەختی لە گرنگی ستراتیژییەکانی دژە گەندەڵی سیستماتیکی و پەرەپێدانی کۆمەڵگەی مەدەنی کردەوە وەک پێشمەرجێک بۆ پشتیوانی بەردەوام یەکێتی ئەوروپا کردەوە.
هەروەها سیلەر باسی لە ڕەخنەکان کرد سەبارەت بە ئازادی ڕادەربڕین. لەم بارەوەش هەڵوێستی یەکێتی ئەوروپای ڕوونکردەوە: لە کاتێکدا کە ناڕەزایەتی سیاسی دەبێت پارێزراو بێت، قسەی ڕقاوی- لەوانەش هێرشکردنە سەر سەرکردە ئاینییەکان- ڕێگری باشی لێ نەکراوە بە دروستبوونی سیاسەت و بنەما دیموکراسیەکان. ئەمانە ڕەنگدانەوەی هەوڵی یەکێتی ئەوروپایە بۆ بەرزڕاگرتنی مافە گشتگیرەکان لە دۆخێکی کۆمەڵایەتی ئاڵۆز لە عێراق.
وەبەرهێنان و پەرەسەندنی ئابووری: دەرفەت وئاڵنگاریەکان
باڵیۆز ئەلبێردا و سەیلەر هەندێک وردەکارییان خستە ڕوو لەبارەی ڕەهەندی ئابووریی پەیوەندییەکانی ئەوروپا و عێراق. هەردووکیان جەختیان لەسەر توانای بەدینەهاتووی وەبەرهێنانی ئەوروپی لە عێراق کردەوە و ئاماژەیان بە ناڕوونییە یاساییەکان و خراپی پەیوەندییەکان و نەبوونی توانای دامەزراوەیی لە عێراق کرد وەک بەربەستی بەردەوام کرد لەبەردەم وەبەرهێنانی ئەوروپی. ئەلبێردا جەختی لە ڕۆڵی بەرچاوی ڕابردووی هۆڵەندا کردەوە لە گەشەپێدانی سێکتەری کشتوکاڵ کرد لە هەرێمی کوردستان و هیوای دەربڕی ئەم مۆدێلە لە ناوچەکانی دیکەی عێراق دووبارە بکرێتەوە. بەڵام ناکۆکییە بازرگانییە چارەسەرنەکراوەکان، لەوانەش قەرزە نەدراوەکانی کۆمپانیا هۆڵەندییەکان، وەک ڕێگرییەکی بەرچاو بۆ بەشداریکردنی فراوانتری لایەنی هۆڵەندی لە کەرتی تایبەتدا، ئاماژەیان پێکرا.
تێبینییەکانی قسەکەران ڕەنگدانەوەی کۆدەنگییەکە کە عێراق لە “خاڵێکی وەرچەرخاندایە”، کە دەتوانێت دەرفەت برەخسێنێت لە ژێرخانی ئابووری، دیجیتاڵکردن و وزەی نوێبووەوەدا ، بەڵام تەنها بەو مەرجەی کە چارەسەری کێشە هەیکەلیەکانی بکات. بەراوردکردنی ئاستی ئامارە نزمەکانی وەبەرهێنانی یەکێتی ئەوروپا لەگەڵ ئامارەکانی چین کە خۆی لە (10%) دەدات، ئاماژەن بەنزمە ئاستی وەبەرهێنانی یەکێتی ئەوروپا لە عێراق. بەڵام پێداگیری باڵوێزی سیلەر لەسەر ئەنجامدانی وەبەرهێنانی “تایبەتمەند” نەک تەنها قەبارە، بایەخ و گرنگی یەکێتی ئەوروپا دەردەخات لە بەشداریکردنی ئابووری لەسەر ئاستی ستراتیژی بۆ سوودبەخشین بە هەردوولا.
هاوکاری ئەمنی: دیدێکی گشتگیر
بابەتی ئەمنیەت و ئاسایش بە شێوەیەکی بەرچاو لە پانێڵەکەدا دەرکەوت. ئەوەی ڕوون بوو سەرکردایەتی هۆڵەندا لە نوێنەرایەتی ڕاوێژکاری ناتۆ و پشتگیریکردنی لە نوێنەرایەتی ڕاوێژکاری یەکێتی ئەوروپا لە عێراق و هاوکاریکردنی هێزی پێشمەرگە پابەندبوونی هەمەلایەنەی وڵاتی هوڵەندایە بە سەقامگیر و دامەزراوەیی عێراق نیشان دەدات. ئەلبێردا جەختی لەوە کردەوە کە بەشداریکردنی هۆڵەندا لە بواری ئاسایشدا سەربەخۆ نییە، بەڵکو بەشێکە لە چوارچێوەیەکی دیپلۆماسی و گەشەپێدانی فراوانتردا.
لەلایەکی ترەوە، رۆلی نەمسا لە نێو ناتۆدا و جەختکردنەوەی ئەو وڵاتە لەسەر ئاسایشی مرۆیی لەچوارچێوەی ئەمنیدا، مەودای بابەتی ئەمنی فراوانتر دەکات بە لەخۆگرتنی بابەتی بەڕێوەبردنی ئاو و گۆڕانی کەشوهەوا و فیدراڵیزم. ئەم ڕوانگە گشتگیرە، وەک ناسی ڕوونی کردەوە، سەقامگیری بە حوکمڕانی دیموکراسی دەبەخشێت و دامەزراوەکان بەهێز دەکات. سەبارەت بە هەڵبژاردنیش، ئەو پرۆسەیە لە هەرێمی کوردستان ئاماژەیە بەبەردەوامبوونی دۆخی ئاسایی دور لە ململانێ وەسف کرا.
لە بەرامبەردا سیلەر ستایشی سیاسەتی کەمکردنەوەی ئاستی ململانێ لە ناوچەکە کرد کە لە لایەن سەرۆک وەزیران محمد شیاع ئەلسودانیدا جێبەجێ دەکرێت. ناوبراو تیشکی خستە سەر ڕۆلی بەغدا لە هاوسەنگی راگردن لە نێوان ململانێکانی ناوچەکەدا، و ستایشی لەخۆگرتنی پەنابەران و پابەندبوونی بە دوورکەوتنەوە لەڕووبەڕووبەنەوە کرد. هەروەها لەمیانی قسەکانیدا، سیلەر پشتیوانی یەکێتی ئەوروپا بۆ سەربەخۆیی عێراق دەربڕی و ئاماژەی بەوە دا کە ئەوان دژی فشارە دەرەکییەکانی زلهێزەکانی دراوسێی عێراق دژ بەو وڵاتە، ئەمەش لەگەڵ بەرژەوەندییە فراوانەکانی ئەوروپا لە سەقامگیری ناوچەکەدا هاوتەریبە.
مافی مرۆڤ، ئازادییە مەدەنییەکان، و بەهێزکردنی گەنجان
بابەتێکی دیکەی پانێڵەکە بریتی بوو لە پێگەی مافەکانی مرۆڤ، ئازادییە مەدەنییەکان و ڕۆڵی گەنجان لە عێراقدا. ئەلبێردا ستایشی هەڵبژاردنەکانی ئەم دواییەی کرد و پشتیوانی هۆڵەندی بۆ کۆمەڵگەی مەدەنی و دامەزراندنی گەنجان و هەمەچەشنی دووپاتکردەوە. ئەو تیشکی خستە سەر دەستپێشخەرییەکانی وڵاتەکەی وەک گۆشەی پرتەقاڵی و کاپیتا کە جۆرێکن لە میکانیزمی پەرەپێدانی کەرتی تایبەت و بەهێزکردنی گەنجان.
سیلەر بە تایبەتی بایەخی زۆری دا بە هەڵوێستی یەکێتی ئەوروپا سەبارەت بە مافەکانی مرۆڤ. ئەوان سیاسەتی “دەستوەرنەدان” پەیڕەو دەکەن کە لە هەمان کاتدا گرنگ بە گفتوگۆ و چاکسازی یاسایی و بەهێزکردنی کۆمەڵگەی مەدەنی دەدات. ئەو هێڵە سوورەکانی یەکێتی ئەوروپای ڕوونکردەوە- بە تایبەتی سەبارەت بە ئازادی ڕادەربڕین- و جیاوازی کرد لە نێوان ناڕەزایەتی ڕەوا و قسەی ڕقاوی. ئەم هەڵوێستە هاوسەنگی لە نێوان ڕێزگرتن لە سەربەخۆیی عێراق و داکۆکیکردن لە بابەتە گشتگیرەکاندا دروست دەکات.
باڵیۆز ناسی جەختی لەوە کردەوە کە پێکهاتەی سیاسی جۆراجۆرەکانی عێراق چوارچێوەیەکە بۆ خۆگونجاندن لەگەڵ مۆدێلە دیموکراسیەکانی ڕۆژئاوا. بەڵام هەروەها ئاماژەی بەوەدا کە گفتوگۆ هەستیارەکان- بەتایبەتی یاسادانان- باشتر وایە دوور لەژاوە ژاوی سیاسی ئەنجام بدرێن، ، ئەمەش ئاماژەیەکی دیپلۆماسییە بە گرنگی دروسکردنی متمانە و لە هەمان کاتدا دوورکەوتنەوەیە لە دروستبوونی بەرهەڵستی کۆمەڵایەتی.
سەرەڕای ئەوەش نیگەرانییەکان سەبارەت بە خاوی ئاستی پرۆسەی چاکسازی لە یاسادانان ڕوونن و بەنەکردنیان فشارەکان لەسەر ئازادییە مەدەنییەکان بەرزدەبنەوە و چارەنووسی یاساکانی وەک یاسای باری کەسی کە مشتومڕی زۆی بەدوای خۆید هێنا بە ناڕوونی دەمێیننەوە. کۆمەڵگەی مەدەنی و توێژەکانی کۆمەڵگەی عێراق ڕەخنەی توندیان خستووەتەڕوو سەبارەت بە دۆخی چاکسازی لە عێراقدا، ئەمەش ئاماژەیەک بۆ پێشکەوتن گۆمەڵگەی مەدەنی و هەروەها بۆ بوونی تەحەددای چارەسەرنەکراو.
داینامیکی ناوچەیی و سەروەری عێراق
قسەکەران هاودەنگ بوون لە هەڵسەنگاندنیان بۆ ڕۆڵی گرنگی عێراق لە ناوچەکەدا. سیلەر و ئەلبێردا دەستخۆشییان لەحکومەتی عێراق کرد لەپەێرەوکردنی سیاسەتی بێلایەنی و کەمکردنەوەی پەرەسەندن، بەتایبەتی لەنێو ململانێی ئیسرائیل و غەززەدا. ناسی لەوەش زیاتر باسی لەوە کرد کە سەرکەوتنی ئەم سیاسەتە بەهۆی پشتیوانی جەماوەری و یەکگرتوویی دامەزراوەیی بووە.
پەیامە دیپلۆماسییەکانی یەکێتی ئەوروپا ڕوون بوو: نابێت عێراق ببێتە گۆڕەپانی شەڕ بۆ زلهێزە دەرەکییەکان. دیپلۆماتکارە ئەوروپییەکان بە دووپاتیان کردەوە کەبەچەسباندنی مافی عێراق بۆ دیاریکردنی سیاسەتە دەرەکی و دۆخی ئەمنیی، ڕۆڵی بەغدا بەهێزتر بووە، بەڵام لە هەمان کاتدا هۆشدارییان دا لە تێوەگلانی عێراق لە شەڕەکانی ناوچەکەدا.
بەرەو هاوبەشییەکی بنەمادار و ستراتیژی
پانێڵەکە جەختی لەسەر گۆڕانکاری لە بەڕێوەبردنی قەیرانەکانەوە بۆ هاوبەشی ستراتیژی کردەوە. لە کاتێکدا لایەنە ئەوروپییەکان پابەندبوونیان بە گەشەپێدان و سەربەخۆیی عێراق دووپاتکردەوە، بەڵام جەختیان لەسەر گرنگی چاکسازیی دامەزراوەیی و یاسایی و حوکمڕانی لەسەر بنەمای مافی مرۆڤ، کردەوە.
بە کورتی، دیبەیتەکە ڕەنگدانەوەی پەرەسەندن و یەکگرتنی ئەولەویەتەکانی نێوان عێراق و هاوبەشە ئەوروپییەکانی بوو. بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا ئەو تەحەددایانەی لە لەبەردەم عراقدایە، ئاشکرا کرد: دینامیکەتی سیاسی شلۆق ، سنووردارکردنی ئابووری و ناسەقامگیری ناوچەیی. سەرکەوتنی ئەم هاوبەشییە بەندە بە لێپرسینەوەی، گفتوگۆی شەفاف و پابەندبوونی هاوبەش بە چاکسازی.
دیداری مێری 2024
عێراق و هاوبەشە نێودەوڵەتییەکان: یەکگرتنەوەی ئەولەویەتەکان و پتەوكردنی هاوبەشێتی