دیداری مێری 2025 ئامانجی ئەوەیە:
- ڕەخساندنی کەشێکی بنیاتنەر بۆ دیالۆگ و ئاشتەوایی گەڵاڵەکردنی بيروبۆچوونەکان لە نێوان سياسەت دارێژەران و بڕاربەدەستان و ئەکاديمستان.
- وەدەستهێنانی وەڵامی دروست و بوونياتنەر بۆ چەندین مژاری گرنگ و تيشك خستنە سەر بەدیهێنانی سەقامگیری لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا.
- دەستنیشانکردنی بەرەنگاریەکان (تەحەدیاتەکان)ی ئێستا و جەختکردن لەسەر سەقامگیری لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و پێشکەشکردنی پێشنیازی پۆڵەسی بۆ بڕیار بەدەستان.
- دەستنیشانکردنی ئەو بوارانەی کە پێویست دەکات توێژینەوەی زیاتری لەسەر بکرێت بۆ ئەوەی یارمەتیدەر بێت لە تێگەیشتنی زیاتر بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی بەرەنگاریەکان.
تەوەرەکانی دیداری مێری
لە دوایین کۆڕبەندی مێریمانەوە، ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست گۆڕانکاری سیاسی و ئەمنی بەرچاوی بەخۆیەوە بینیوە، هاوپەیمانییەکانی داڕشتووەتەوە و ئاڵۆزییە نوێیەکانی هێناوەتە ئاراوە.
عێراق بۆ هەمووان
تەوەری سەرەکی ئەم دیبەیتەی کۆڕبەندەکە بریتییە لە بەهێزکردنی دامەزراوە دەوڵەتییەکانی عێراق و پێناسەکردنەوەی حوکمڕانی ناوەند-پەراوێزییەکەی. سەقامگیری درێژخایەنی عێراق پێویستی بە چوارچێوەیەکی ڕوون و دەستوری هەیە بۆ دابەشکردنی دەسەڵات لە نێوان بەغدا و پارێزگا پەراوێزییەکان و هەرێمی کوردستان. پێویستە پەیوەندییەکان لەگەڵ هەولێر لە ڕێگەی گفتوگۆی بەردەوام و پابەندبوون بە دەستوورەوە بە دامەزراوەیی بکرێن، بەتایبەتی سەبارەت بە دابەشکردنی داهات و بەڕێوەبردنی سامانە سروشتییەکان. دابەشکردنی یەکسانی سامانی نیشتمانی زۆر گرنگە بۆ چارەسەرکردنی ناڕەزایەتییەکان و دروستکردنی متمانە لە نێوان پێکهاتە جۆراوجۆرەکانی عێراقدا. هەروەها بەرەنگاربوونەوەی گەندەڵی سیستماتیکی و چەسپاندنی دەسەڵاتی دەوڵەت بەسەر ئەکتەرە نادەوڵەتییەکاندا گرینگە بۆ گەڕاندنەوەی متمانەی گشتی و دەستەبەرکردنی سەروەری یاسا. لە دیدارەكەدا دیدگاکان لەسەر چەند پانێڵێک بۆ نەزمێکی دامەزراوەیی بەهێز و گشتگیر کە بتوانێت ڕێگە خۆش بکات بۆ عێراقێکی خۆڕاگرتر و ئارامتر کە توانای بەڕێوەبردنی ئاستەنگە ناوچەیی و جیهانییەکانی هەبێت.
عێراق و هاوبەشە نێودەوڵەتییەکانی
سیاسەتی دەرەوەی عێراق ڕەنگدانەوەی هەوڵێکی وردە بۆ پەیوەندی بنیاتنەر لەگەڵ هەردوو زلهێزی ڕۆژهەڵات و ڕۆژئاوا. عێراق بە هەوڵدان بۆ هاوسەنگی، خۆی لە لایەنگری لە ڕکابەرییە جیهانییەکان بەدوور گرتووە، لەبری ئەوە پەیوەندییە هاوبەشەکانی لەگەڵ ئەمریکا، ئەوروپا، چین و ڕووسیا بە هەمان شێوە پاراستووە. پەیوەندییەکانی لەگەڵ ئێران و تورکیای دراوسێدا هەروا هەستیارە و لە هەمان کاتدا بۆ گەشەپێدانی ئەمنی و ئابووری پێویستە. بە هەمان شێوە پەیوەندی لەگەڵ هاوبەشە ئەوروپییەکان قووڵتر بووەتەوە، پشتگیری لە ئاوەدانکردنەوە و دیپلۆماسی دەکات. گەیاندنی عێراق بۆ ڕۆژهەڵاتی دوور، لەوانەش پەیوەندییە سەرەکییەکانی بازرگانی و وەبەرهێنان، زیاتر ڕەنگدانەوەی ڕێبازە هەمەچەشنەکەیە. لە نێوان داینامیکی ئاڵۆزی ناوچەیی و جیهانیدا، ئەم سیاسەتە هاوسەنگە سەلماندوویەتی کە چالاکە بەڵام تا ڕادەیەکی زۆر بەردەوامە. سەقامگیری و خۆشگوزەرانی عێراق پەیوەستە بە بەردەوامبوونی ئەم دیپلۆماسیە ناسکە لە هەمان کاتدا پارێزگاری لە سەروەری و بەرژەوەندییە نیشتمانییەکانی دەکات لە دیمەنێکی پشێودا.
كۆڕبەندی لێڤانت و عێراق
وڵاتانی لەڤانت و عێراق شوێنی هەمەچەشنترین کۆمەڵگە ئیتنۆ-ئاینییەکانی جیهانن، کە بۆ هەزاران ساڵ تا دابەشبوونی دوای جەنگی یەکەمی جیهانی یەکگرتوو بوون. بەداخەوە، لە ماوەی سەدەی ڕابردوودا، میللەتانی ناوچەی لێڤانت و عێراق تاڕادەیەکی زۆر تووشی دابەشبوون و ململانێ و شەڕی وێرانکەر بوو کە لەلایەن دەرەکییەوە پاڵپشتی لێکرابوو. ئەم میراتە ململانێ و دەستێوەردانی دەرەکییە تەحەدای بێئەندازەی دروستکردووە کە لە دەوڵەتە لاوازەکاندا گەیشتوەتە لوتکە کە کۆمەڵگە جەمسەرگیری و سەربازیی و تاڕادەیەکی زۆر هەژاریان هەیە. بە سوودوەرگرتن لە مێژوویەکی دوور و درێژی سەرچاوە و کولتوور و نەریتە هاوبەشەکان، کاتی ئەوە هاتووە داڕێژەرانی سیاسەت و عەقڵی گشتی لەسەر دیدگاکان بۆ ئاشتی و سەقامگیری و خۆشگوزەرانی درێژخایەن چڕ بکەینەوە.
لە میانی دیداری مێری پارساڵدا، کۆڕبەندی لێڤانت و عێراقمان وەک پلاتفۆرمێکی نوێ، بە سەرکردایەتیی ناوچەیی، بۆ بەرەوپێشبردنی هاوکاریی نزیکتری ناوچەیی لە لێڤانت و عێراق دەستپێکرد، کە سوود لە مێژووی هاوبەشی ناوچەکە و پەیوەندییە نزیکەکانی گەلانی و خواستی هاوبەش بۆ دەربازبوون لە میراتی نزیکەی سەدەیەک لە ململانێ توندوتیژەکان وەردەگرێت. لەو کاتەوە، كۆڕبەندی لێڤانت و عێراق چالاکانە گەشە دەکات و بووەتە تۆڕێکی ناوچەیی سنووربەزاندنی دامەزراوە بیرمەندەکان کە دەستپێشخەری هاوبەشیان هەیە بۆ داهاتوو. لە کۆڕبەندی داهاتوودا گوێمان لە پسپۆڕان و داڕێژەرانی سیاسەت دەبێت کە دیدگاکان بۆ داهاتووی ناوچەکە پێشکەش دەکەن.
ئایندەی سوریا
پێشهاتەکانی ئەم دواییەی سوریا لەوان ڕووخانی ڕژێمی ئەسەد و سەرهەڵدانی حکومەتێکی ئینتقالی خاڵی وەرچەرخانێکی گرینگە. لەگەڵ چوونە ناو قۆناغێکی نوێدا، پێویستییەکی بەپەلە بۆ گفتوگۆی گشتگیر و سازان و دابەشکردنی دەسەڵاتی ڕاستەقینە لە نێوان هەموو گروپە نەتەوەیی و ئایینی و سیاسییەکان هەیە. دامەزراندنی پێکهاتەیەکی حوکمڕانی هاوسەنگ دەتوانێت یارمەتیدەر بێت لە پاراستنی یەکپارچەیی خاکی سوریا لە هەمان کاتدا بەهێزکردنی کۆمەڵگە ناوخۆییەکان. ئێستا سزا نێودەوڵەتییەکان هەڵگیراون، پێدەچێت سوریا زیادبوونی وەبەرهێنانی بیانی و هاوکارییەکانی ئاوەدانکردنەوە و نوێبوونەوەی بەشداریکردنی ناوچەیی بەخۆیەوە ببینێت. بەڵام سەقامگیری درێژخایەن بەندە بە بنیاتنانی دامەزراوەی شەفاف و چارەسەرکردنی ناڕەزایەتییەکانی سەردەمی جەنگ و دڵنیابوون لە بەشداریکردنی مانادار لەلایەن گروپە پەراوێزخراوەکانی مێژووییەوە. لەم دیدارەدا دیدگاکان بۆ داهاتووی سوریا گفتوگۆیان لەسەر دەکرێت.
ئاشتی لە تورکیا، ئاشتی لە هەرێم
دیداری مێری ئیمساڵ بەدواداچوون بۆ هیوا نوێبووەکانی ئاشتی لە تورکیا و کاریگەرییە قووڵەکانی لە سەرانسەری ناوچەکەدا دەکات. زیندووکردنەوەی دیالۆگی مانادار لە نێوان ئۆپۆزسیۆنی کوردی و دەوڵەتدا، دەتوانێت پەیوەندییەکانی تورکیا لەگەڵ دراوسێکانی باشووری، بەتایبەتی لە باکوری ڕۆژهەڵاتی سوریا (رۆژاڤا) و هەرێمی کوردستانی عێراق، بەشێوەیەکی بەرچاو لە بەئاسایشكردن (عەسكەرتاریەت) لاببات، ئەمەش بوار بۆ ئاشتییەکی بەردەوام ڕەخسێنێت کە ڕێگەی نوێ بۆ گەشەسەندنی ئابووری، بازرگانی سنووربەزێن، یەکگرتوویی کۆمەڵایەتی و سەقامگیری درێژخایەن لە سەرانسەری ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا بکاتەوە. زۆر گرنگە دیبەتی لەسەر ئەو تەحەدایە سیاسی و ئەمنییانە بکرێت کە ڕێگرییان لە پێشکەوتن کردووە، هەروەها هەنگاوی پراکتیکی بۆ دەستپێکردنەوەی دانوستانەکان دەستنیشان بکرێت. دەرئەنجامە بەرجەستە و خێراکان پێویستن بۆ دڵنیابوون لەوەی کە پرۆسەکە گۆڕانکاری ڕاستەقینە لەسەر زەوی دەگەیەنێت.
سیاسەتی ئەمریکا لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست
ئەم دیدارە بەدواداچوون بۆ داینامیکی پەرەسەندنی سیاسەتەکانی ئەمریکا لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و کاریگەرییە قووڵەکانیان لەسەر عێراق و دراوسێکانی دەکات. تیشک دەخاتە سەر ڕێبازی ئیدارەی ترەمپ سەبارەت بە ڕێککەوتنی ئەتۆمی ئێران، نوێکردنەوەی پەیوەندی لەگەڵ زلهێزەکانی ناوچەکە، لەنێویاندا تورکیا و سەردانەکانی ئەم دواییەی بۆ کەنداو، کە ڕەنگدانەوەی دووبارە قەبارەدانانێکی ستراتیژییە. لە عێراقدا، بەشدارێتی ئەمریکا لە ڕووی سیاسی، سەربازی و ئابوورییەوە هێشتا گرینگە. لەگەڵ بەرزبوونەوەی گرژییە ناوچەییەکان، زۆر گرنگە کە عێراق و ئەمریکا لێکتێگەیشتنی یەکتر پەرە پێبدەن و بەدواداچوون بۆ پەیوەندییەکی هاوسەنگ و بنیاتنەر بکەن. تەنیا لە ڕێگەی ئەم جۆرە هاوکارییەوە دەتوانرێت سەقامگیری و ئاسایش و گەشەپێدانی درێژخایەن لە سەرانسەری عێراق و ناوچەکەی فراوانتردا بەدی بهێنرێت، لە نێوان گۆڕانی واقیعە جیۆپۆلەتیکیەکان و تەحەددیاتی سەرهەڵداودا.
ئێران لە چوارچێوەیەکی نوێی ئاسایشی هەرێمیدا
داماڵینی توانای ئێرانی لە چەکدارێتی ئەتۆمی دەرفەتێکی سەرەکییە بۆ دووبارە داڕشتنەوەی دینامیکی ئاسایشی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست. لەگەڵ نوێبوونەوەی دانوستانەکانی ئەمریکا و ئێران، چانسی گواستنەوە لە ڕووبەڕووبوونەوە بۆ هاوکاری لە ئارادایە. کاریگەری و نفوزی ئێران لە سوریا، لوبنان و فەلەستین لاوازبووە، بەڵام لە عێراق و یەمەن و وڵاتانی دیكەدا هێشتا لەوپەڕی بەهێزیدایە. سەرەڕای تەحەددیاتی ناوخۆیی، تاران بەدوای دانپێدانان و خاوەنڕایەتی دەگەڕێت لە داڕشتنی نەزمی ناوچەکەدا- بەڵام ئاواتەکانی بەهۆی گرژییە بەردەوامەکانی لەگەڵ دراوسێ عەرەبییەکان و کۆمەڵگەی نێودەوڵەتیدا هێور دەبنەوە. ئەم پانێڵە بۆ تاوتێكردنی ئەو ئەگەرانەیە كە وادەكات داماڵینی چەکی ئەتۆمی ئێران ببێتە دەروازەیەک بۆ ناوچەیەکی سەقامگیرتر و یەکگرتووتر. ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست پێویستی بە گواستنەوە هەیە لە پارادایمێکی ئاسایشیەوە بۆ پارادایمێک کە لەسەر بنەمای وابەستەیی ئابووری و گفتوگۆی ناوچەیی و ئاشتی بەردەوام دامەزراوە. بە دەستهەڵگرتن لە سیاسەتی پرۆکسی و بنكۆڵكردنی دەسەڵات، دەكرێ ئامانجەكان ببنە بنیاتنانی چوارچێوەیەکی هاوبەش لەسەر بنەمای بەرژەوەندی هاوبەش. ئەمەش بە واتای داڕشتنی میکانیزمی گشتگیر، لەسەر بنەمای یاسادا، پڕۆسەی بەسەربازیکردن کەم بکاتەوە و خۆشگوزەرانی هاوبەش پەروەردە بکات. ئایا دەكرێت هاوبەشێتی لە پێشینەی ڕکابەریدا دابنێت؟