دەوڵەتسازی لە عێراق
چارەسەری لاوازیەكانی سیستەمی حوكمڕانی بەپێی دەستوور
(پوختەی راپۆرت)
دوای دەیان ساڵ لە حوكمی دیكتاتۆری و گەشەسەندنی سیستەمێكی زێدە مەركەزیانە، لەساڵی 2005 گەلی عێراق دەستوورێكی دیموكراتی لەخۆ گرت. ئەو دەستوورە بەجۆرێك داڕێژرابوو كە دەوڵەتی عێراق بخاتە سەر نەخشەرێگایەك بەرەو دیموكراسیەت و سەروەری یاسا و گەشەی ئابووری. ئەو دەستوورە لە 144 ماددە پێكهاتووە كە بنەماكانی حوكمی دیموكراسی پێناسە دەكەن و چوارچێوە و سنوورەكانی جێبەجێكردنیان دیاری دەكەن، جا بەپێی یان بەبێ دەركردنی یاسای نوێ. بەڵام جێبەجێكردنی ماددەكانی دەستوور ئەركێكی قورس بوو و بەربەستی زۆری هاتە بەردەم.
لە ماوەی شازدە ساڵی رابوردوودا، سەركردە سیاسیەكان و سەركردەی دامەزراوەكانی حكومەت بە راشكاوانە سەرقاڵی دینامیەتێكی سیاسی تایەفەگەری وابوون كە كاریگەری و رەنگدانەوەی نەرێنی لەسەر پڕۆسەی دەوڵەتسازی هەبوو. ئەو سەركردانە بە بژاردەییەوە كەوتنە جێبەجێكردنی ماددە دەستووریە سەرەكیەكان. تا ئێستاش چەندین یاسای ریشەیی و دامەزراوەی بنەڕەتی كە لە دەستووردا سەپێندراون چاوەڕوانی ئامادەكردن و كاراكردنن. هەندێ لەوانە ماددەی سەرەكین بۆ بەهێزكردنی سەرەوری یاسا و پاراستنی دەستوور و كاراكردنی پرۆسەی یاسادانان و بەدامەزراوەكردنی پەیوەندی نێوان پایتەخت و پارێزگاكان و دەسەڵات پێدانی حكومەتە خۆجێییەكان و باشتركردنی شێوازی بەڕێوەبردنی مولك و سامانە نیشتیمانیەكان. لە دەرەنجامی ئەو كورتهێنانەدا، كۆمەڵێك كەلێن و لاوازی لە پەیكەر و كاركردنی سیستەمی حوكمڕانی عێراقدا پەیدا بوونە كە دەوڵەتەكەیان لاوازتر كردووە و بوونەتە هۆكاری سەربەخۆ بۆ پەیدابوونی قەیرانی زیاتر.
لەو راپۆرتەدا، هەوڵدراوە: (أ) ئەو كەلێن و لاوازیە پەیكەری و وەزیفیانەی سیستەمی حوكمڕانی دەستنیشان بكرێن كە لە دەرەنجامی باش جێبەجێ نەكردنی دەستوور هاتوونەتە كایەوە؛ (ب) تیشك بخرێتە سەر چوارچێوە مێژووییەكە و بەربەستە سیاسیەكانی بەردەم پێشكەوتن؛ و (ج) پێشنیازی پۆڵەسی گونجاو پێشكەش بە لایەنە پەیوەندیدارەكانەوە بكرێت.
مێتۆد: داتاكانی ناو ئەو راپۆرتە لە نێوان ئەیلولی 2020 و ئاداری 2021 كۆكراونەتەوە. بۆ سوود وەرگرتن لە قووڵایی و فراوانی زانیاریە كۆكراوەكان، پشت بە تێكەڵەیەك لە مێتۆدی جیاواز بەستراوە، لەوانە: چاوپێخشاندنەوەی دۆكیۆمەتن و بڵاوكراوەكان، 21 چاوپێكەوتنی راستەوخۆی نیمچە داڕێژراو و سێ گروپی دیبەیتكردن لەگەڵ داڕێژەرانی پۆڵەسی و بڕیاربەدەستان لە ئاستی فیدراڵی. لەوانە، پەرلەمانتاران، ستاف و راوێژكارانی پەرلەمان و حكومەت و پسپۆڕی تایبەتمەند لە شاری بەغدا. دەرەنجا و پێشنیازەكانی ئەو راپۆرتە پێشكەش بە ئەندامانی ئەو گروپانەی دیبەیتكردن كرانەوە بۆ هەڵسانگاندن و لەچوارچێوەدانیان.
درێژەی ئەو راپۆرتە بەزمانی ئینگلیزی یان زمانی عارەبی لێرەدا دابەزێنە.