Back

حکومەتی هەرێمی کوردستان روو بەرەو ئایندە: ستراتیژ، ئالنگاری و دەرفەتەکان

حکومەتی هەرێمی کوردستان روو بەرەو ئایندە: ستراتیژ، ئالنگاری و دەرفەتەکان

  • مەسرور بارزانی، سەرۆكی ئەنجومەنی وەزیران، هەرێمی كوردستان
  • دلاوەر عەلائەدین، ئینستیتوتی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست بۆ توێژینەوە

ئەو دیالۆگە لەگەڵ سەرۆكی ئەنجومەنی وەزیرانی هەرێمی كوردستان، مەسرور بارزانی، پەیوەست بوو بە ستراتیژی حكومەتی هەرێم لەمەڕ كۆمەڵێ پرسی ئاڵۆز (کرتە لێرە بکە بۆ ڤیدیۆی پانێلەكە بە تەواوی). لێرەدا پوختە و ناوەرۆكی پەیامەكانی سەرۆكی حكومەت رووماڵكراون و دەقی ووتە و ووردەكاریەكان لە ڤیدیۆیەكەدانە.

 سەرەتا دلاوەر عەلائەدین، سەرۆكی ئینستیتیوتی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و سەرپەرشتیاری پانێلەكە، پرسیاری كرد كە ئایا حكومەتی هەرێم چۆن دەتوانێ هاوكاری حكومەتە نوێیەكەی بەغدا بكات، بە سەرۆكایەتی محمد شیاع سوودانی، كە تەمەنی لەو كاتەدا تەنیا پێنج رۆژ بوو.

پوختەی وەڵامی سەرۆكی حكومەت:

  • پیرۆزباییمان لێكردووە و هیوامان سەركەوتنیەتی لەو ئەركە قوڕسەی پێی سپێردراوە. عێراق بە دۆخێكی قورسدا تێپدەڕێت، وە هۆکاریش زۆرن، هەیانە دەرەكی و هەیانە لە دەرەنجامی ئەو هەڵە بەردەوامانەی حكوومەتەكانی پێشووتری عێراقن كە راستكردنەوەیان كارێكی ئاسان نییە.
  • ئێستا خەڵكی عێراق لە هەموو كاتێك زیاتر پێویستی بەخزمەتگوزارییە، پێویستی بە ئاوی خواردنەوە، كارەبا، قوتابخانە، بنكەی تەندروستی، ئاسایش، و ژیانێكی بەختەوەرە، بۆیە هەر سەرۆك وەزیرانێك بیەوێ سەركەوتوو بێت، دەبێ پێش هەموو شتێك هەوڵی ئەوە بدات كارە خزمەتگوزارییەكان بۆ خەڵك زیاد بکا. ئەگەر هەوڵبدات بۆ زیادکردنی کارە خزمەتگوزاریەکان، بنبڕكردنی گەندەڵی، خێراتركردنی ئیشوكارەكان تا بەپەلە بكرێن لە وەزارەتەكانەوە، ئەمە زۆر یارمەتیدەری دەبێت چونكە عێراق لە ئاستێكدا وەستاوە هەر پێشكەوتنێك هەبێ زۆر دێتە بەرچاو و بە سەرکەوتنێکی گەورە بۆ سەرۆك وەزیران و حكوومەتەكەی دەژمێردرێت.
  • هیوادارم لایەنەكانیش پشتیوانی بن بۆ ئەوەی بتوانێت سەركەوتوو بێت، چونكە زۆرجار ملمانێی سیاسی وادەكا حكوومەت ئەركی هەرە لە پێشینەی خۆی، کە خزمەت کردنی خەڵکە، لەبیری بچێت یان رێگەی لێ دەگیرێت.

دلاوەر عەلائەدین: ئەمڕۆ ئەزمەی عێراق زۆر قووڵ بووە، لە ڕووی ستراکچەر و وەزیفیەوە خەلەلی گەورەی تێدایە. سێکتەرەکانی ئابووری، ئەمنی، سیاسی کۆمەڵایەتی، گەیشتوونەتە ڕادەی خاڵی نەگەڕانەوە، بەڵام بتەوێ و نەتەوێ ئەو عێراقەیە كە لەگەڵی دەژی و دەروازەی بەغداش بۆ هەرێم زۆر گرنگە. ئەو دانیشتوانە چل و ئەوەندە ملیۆن کەسیەش بیانەوێ یان نەیانەوێ، هەر ئەوە وڵاتەکەیانە و دەبێ چاکی بکەن. ئەگەر وەك حكومەتی هەرێم بتانەوێ یارمەتی حكومەتی عێراق بدەن، چۆن یارمەتی دەدەن؟

پوختەی وەڵامی سەرۆكی حكومەت:

  • ئەزموونی هەرێم لەم سێ ساڵەی رابردوو ئاسان نەبووە، ئەجێندایەكمان پێشكەش بەپەرلەمانی كوردستان كرد كە ئەجێندایەكی هاوبەشی لایەنە بەشداربووەكانی حكومەتی هەرێم بوو، هەوڵمانداوە ئەو ئەجێندایە جێبەجێبكەین، زۆریشی جێبەجێ كراوە. ئێمە دەتوانین ئەو هەنگاوانەی كە تێیدا سەركەوتوو بووین، ئەو ئەزموونەی دەستمان كەوتووە، یان ئەو دەستكەوتانەی كە هەشبوون دەتوانین ئەوانە لە خزمەتی هەموو عێراقدا بەكار بێنین.
  • دەستمان كرد بە ریفۆرم یان سەرلەنوێ دروستكردن، لەوانە: بە ئەلیكترۆنیكردنی خزمەتگوزارییەكانە كە دەتوانم بڵێم لە كۆتایی ساڵی٢٠٢٥ كوردستان ئیتر هەموو كارە خزمەتگوزارییەكانی بە شێوەی ئەلیكترۆنی دەكرێن و كاغەزی تێدا بەكار نایەت. ئێمەلەمەدا لەپێشین، دەتوانین ئەم ئەزموونە پێشكەش بە هاوبەشەكانمان لە حكومەتی فیدرالی بكەین. لەڕووی فرەچەشنكردن یان هەمەجۆركردنی ئابوورییەوە، لەو سێ ساڵەدا ئەزموونێكی سەركەوتوومان هەبووە نەك تەنیا لە پەرەپێدانی كەرتی وزە (نەوت و گاز)، بەڵكو گرنگییەكی زۆرمان بە كەرتی كشتوكاڵ و گەشتوگوزاری و پیشەسازی دا. سەرەڕای پەتای كۆرۆنا كە لەو بوارانەوە زۆر زەرەری پێ گەیاندین، بەڵام ئێمە نەوەستاین، توانیمان هەنگاوی باش بهاوێژین و دەستكەوتی باشمان هەبێ. لە مانگی داهاتوو یەكەم هەناردەكردنی گەورەی بەرهەمەكشتوكاڵییەكانی هەرێمی كوردستان بۆ دەرەوەی هەرێیمی کوردستان دەست پێ دەكات..

دلاوەر عەلائەدین

هەر سەبارەت بە هاوكاری حكومەتی هەرێم بۆ حكومەتی نوێی بەغدا، ئێستا سەرمێزەکەی سوودانی پڕە لە مەلەفاتی گەورە و تەحەدیاتی دەرەكی و ناوەكی. بەشێکی بچووکی سەر مێزەکەی پەیوەستە بە کوردستان، بەڵام هەمیشە كێشە ئاڵۆزەكانی وەك بودجە و نەوت و گاز و ناوچەی جێناكۆك وایانکردووە مێزی سەرۆك وەزیران بە قەیرانەكانی هەرێم پڕ ببێ. ئێستاش سەرۆكی حكومەتی بەغدا بە نیەتچاكیەوە خوازیارە كە هاوكاری بن لەوەی لەدیوی هەرێمەوە سەرئێشەكانی كەم بنەوە یان دوابخرێن یان هاوكاری بكەن لە چارەسەركردن. ئێوە چۆن هاوكاری دەكەن؟

پوختەی وەڵامی سەرۆكی حكومەت:

  • بێگومان هەردوولا پێویستە هاوكاری یەكتر بن، ئێمە لەهەرێمی كوردستان ئامادەیی خۆمان نیشان داوە و لە هەموو ڕووێكەوە ئامادەین بۆ ئەوەی هاوكاریی یەكتر بكەین بۆ چارەسەری كێشە هەڵپەسێردراوەكان، كە تاكوو ئێستا حكومەتی عێراقی لێیاندا نەهاتۆتە پێشەو. دەتوانین بە یەكەوە یاسای نەوت و گاز بنووسین و بینێرینە پەرلەمان پەسەند بكرێت، ئەمە دەبێتە چوارچێوەیەك بۆ هاوكاریكردن لەگەڵ یەكتر. بابەتی ناوچە كێشە لەسەرەكان، بەپێی ماددەی 140 ی دەستوور دیاریكراوە. ئێمە ئامادەین بۆ دروستكردنی هێزی هاوبەش لەو سنوورانەی كە ئێستا داعشییش سوودیان لێدەبینێ و بووەتە مەترسی بۆ سەر هێزەكانی عێراقی و خەڵكی سڤیل. لە بابەتی بودجە، ئێمە چەندینجار شاندی هەرێمی كوردستانمان بە دەستی پڕەوە ناردۆتە بەغدا كە بە سەر هەموو ئەوگفتوگۆیانەدا زاڵبوون كە لەگەڵ لایەنەكانی حكومەتی فیدرالی دەیانكرد. هەموو شت بە رەقەمە و رەقەمەكانیش دیارن كە حكومەتی هەرێم مافەكانی چییە و ئەركەكانیشی چییە. لەو كاتەوەی كە من هاتووم، ئەو بابەتە لەگەڵ حكومەتی بەڕێز عادل عەبدولمەهدی و حكومەتی بەڕێز مستەفا كازمی باسكراون، جارێكی تریش ئێمە ئامادەین شاند بنێرینەوە بۆ ئەوەی باسی هەموو ئەو خاڵانە بكەین.
  • یەكێك لەو هۆكارانەی كە حكومەتی عێراق تاكوو ئێستا نەیتوانیوە ئەم شتانە جێبەجێ بكات ئەوەیە كە سەرۆك وەزیران دەسەڵاتی خۆی بەكار نەهێناوە، یان پشتیوانی نەبووە. هەمیشە گلەیی ئەوەیان كردووە كە پشتیوانیی سیاسی لە لایەن حزبە سیاسییەكانەوە نەبووە، یان مەترسی هەبووە كە چارەسەركردنی كێشە لەگەڵ هەرێمی كوردستان لە لایەن هەندێك حزبەوە دژی سەرۆك وەزیران بەكار هاتۆتەوە، لەبەر ئەوە پاشگەز بۆنەتەوە كە بێن ئەوە چارەسەر بكەن. بۆیە چارەسەری ئێمە لەگەڵ حكومەتی فیدرالی نە تەكنیكییە نەیاساییە، سیاسییە، بڕیاری سیاسی لە بەغدا هەبێت، ئێمە دەتوانین هەموو ئەم بابەتانە بە ماوەیەكی زۆر زوو چارەسەر بكەین.

دلاوەر عەلائەدین:  مەسئولەکانی بەغدا چاوەڕوانی ئەوەنە كە کوردستان هەست بە موڵکیەتی حكومەتی فیدرالی بکا بەوەی بڵێ خۆم ساحێبی قەزیەكەم و بە چارەسەریشەوە بچێتە بەغدا. لایەنی كوردی لە دروستکردنی حکومەت بەشدارە و دەبێ ئەودەسەڵاتەی بەغداش بە هی خۆی بزانی و دەستپێشخەر بێ. سەرۆک وەزیرانی عێراقیش بڕیاری داوە لە شەش مانگدا هەندێك كێشەی گەورە چارەسەر بكات، ئایا بە نیازن دەستپێشخەری بكەن؟

پوختەی وەڵامی سەرۆكی حكومەت

  • ئێمە پێشتر لەگەڵ ئەو لایەنانەی لە پێكهێنانی ئەم حكومەتەش بەشدارن، لەسەر هەندێك بنەما ڕێككەوتووین كە مافەكانی لێمان سەندراوە وەریان بگرینەوە. داوای شەراكەتی راستەقینەمان كردووە.
  • ئەوپۆستانەی كە بەشی ئێمە و خەڵكی ئەم ناوچەیەن، پێویستە بەپێی رێژەی دانیشتوانەكە وەكوو خۆی پێیان بدرێ.
  • دەمانەوێ هاوبەش و بەشدار بین لە بڕیاردان لەسەر بابەتە ستراتیژییەكان لە عێراقدا بۆ ئەوەی شتەكان بەسەرئێمەدا نەسەپێ. ئەگەر ئێمە بەشێكین لە عێراقێكی یەكگرتوو، دەبێ خاوەنی هەموو مافێك بین و خاوەنی هەموو بڕیارێكیش بین و بەشدار بینلە وەرگرتنی بڕیارەكان، ئێمە نیەتی خۆمان پیشان داوە، من ئامادەم هەر كاتێكیش پێویست بێ سەردانی بەغدا بكەین، دەچین و شانددەنێرین بۆ بەغدا بۆ ئەوەی چارەسەری ئەو كێشانە بكەین، ئەوەی بتوانین یارمەتییان بدەین، بەڵام چاویشمان لەوەیە كە چیتر مافەكانی خەڵكی كوردستان پێشێل نەكەن.

دلاوەر عەلائەدین: دڵنیام سەرۆک وەزیرانی عێراق ئەو قسانەی پێ خۆش دەبیت چونکە ئەو شەراکەتەی مەبەستە. هەرێم وێنەرایەتی حکومەتی هەیە لە بەغدا، کە بە چاکی کارا نەکراوە. ئەگەر ببنە چەقێك دەتوانن کاری گەورە بکەن. هاوكات، كۆمەڵێك پۆست هەن كە پشكی كوردن لە حكومەتی بەغدا و کاریگەریان لەسەر بڕیار هەیە، بە تایبەتی لە ئیدارەدانی حکومەت، كەچی بە بەتاڵی ماونەتەوە. ئەگەر حزبەکانی هەرێمیش ڕێک نەکەون، دەكرێ حکومەتی هەرێم بەو كارە هەڵبستی.

پوختەی وەڵامی سەرۆكی حكومەت

  • بوونی خەڵكێكی زۆری هەرێمی كوردستان لە بەغدا و حكومەتی فیدرالی، دەبێتە هۆكارێك بۆ پتەوكردنی پەیوەندیەكان. هەر كەسێك لە خەڵكی كوردستان لە بەغدا پۆست وەربگرێ، دەبێ نوێنەرایەتی هەرێمی كوردستانیش و هەموو عێراقیش دەكات.
  • زۆر پۆست هەیە كە هی خەڵكی هەرێمی كوردستانە و هێشتا پڕنەكراونەتەوە. بەداخەوە لە حكومەتەكانی پێشووتر بە شێوەیەكی سیستەماتیكیش ئەم پۆستانە لە كورد خاڵی كران، كوردەكان بەدەر نران و خەڵكی تر لە شوێنیان دانران، ئێستا پێویستە ئەم پۆستانە جارێكی تر پڕ بكرێنەوە. خەڵكی هەرێمی كوردستان هەمیشە تووشی پەرچەكردار بووەتەوە لەوەی كە ڕێگەی لێ گیراوە. ئەگەر ئێستا دەرگای بەغدا بە رووی هەرێمی كوردستان وخەڵكەكەی كراوە بێت، من دڵنیام خەڵكێكی زۆر بە توانامان هەیە، دەتوانن هەم ئەزموونی هەرێمی كوردستان ببەن بۆ بەغدا، هەم دەتوانن رۆڵێكی كاریگەر بگێڕن لە هاوكاریكردنی حكومەتی فیدرالی لەم حکومەتە.

دلاوەر عەلائەدین: بەڕێزتان مانەفستۆی خۆتان پێشکەش پەرلەمان كرد، كە بۆ ٥٦ خاڵی چاکسازی تەرجوومە کرا. ئەندامانی تیمەکەتان ئیشیان لەسەر کرد، جا ئێستا بە شێوازێکی ڕەخنە لەخۆگرانە دەمانەوێت بزانین لە چەند بوار شت چۆتە پێشەوە چەندی وەک خۆی ماوە چەندی چۆوە دواوە. دەزانین کە کۆڤید لە کاتێکی ناکاتدا لەوڵاتێکی وەک و ئێمە، گورزێکی گەورە بوو. نرخی نەوت دابەزیە ژێر سفر. بەڵام ئێستا نرخی نەوت بەرز بۆوە و بارودۆخیش ئارام بۆوە وە کۆڤیدیش نەما؟

پوختەی وەڵامی سەرۆكی حكومەت

  • ڕاستە ئێمە ئەجێندایەکمان پێشکەش کرد کە لە چەندخاڵێک پێک هاتبوو. بەرەو پێش چوون هەیە. بەداخەوە کە کۆڤید یەکێک بوو لە کێشەکان، کە بۆ ماوەیەکی زۆر دامودەزگاکانی حکومەت پەکی کەوت ئێمە نەمانتوانی وەک و پێویست ئەجێنداکانی خۆمان جيبەجێ بکەین، لە ڕووی جوڵەی بازرگانی کێشەی زۆرمان بۆ دروست بوو نرخی نەوت لەسەرەتادا زۆر دابەزی دوای ئەوە جارێکی تر بەرز بویەوە. وە کێشەی بودجەش لەگەڵ حکومەتی بەغدا دیسان بەرداوم بوو.
  • بەداخەوە حکومەتی بەغدا بودجەی حکومەتی هەرێمی کوردستانی نەنارد، و زۆربەی داهاتی هەرێمی کوردستانب ۆ مووچە دەڕوات. بەرنامە و سیاسەتێکی ئابووری بەهێزمان نەبووە کە ژێرخانێکی ئابووری بەهێزمان هەبێت و پشت بە داهاتی تر ببەستین. بۆیە بڕیارمان دا ئابووری خۆمان هەمەجۆر بکەین و تەنیا پشت بە جۆرێکی داهات نەبەستین. لە بەرنامەی حکومەتدا یەکێک لە بەرنامە سەرەکیەکان ئەوەبووە چۆن ئابووری خۆمان هەمەجۆر بکەین، لە سێكتەرەكانی کشتوکاڵ، پیشەسازی، گەشتیاری و خوێندن وتەندروست. ئێمە پێویستمان بە چاکسازیەکی جدی هەبوو، بەڵام لە ڕاستیدا کەدەچیتە نێو وردەکاریەکان هەست دەكەیت دەبێ زۆر شت لە بنەڕەتەوە دروست بکرێت کە بوونی نەبووە.
  • ئێمە ماوەیەکی دوور و درێژ تووشی شەڕی داعش بووین و کێشەی سیاسی لە نێوان بەغدا و حکومەتی هەرێم بووە، کە ئەوانە ڕێگر بوون لەوەی کە حکومەتەکانی پێش ئێمەش تەرکیز لەسەر دروستکردنی ئەو ژێرخانە بكەن.
  • یەكێك لەوشتانەی باسم کرد بابەتی بە دیجاتڵیکردن یاخود بە ئەلیکترۆنی کردنە، كە ئێستا خەڵک نازانێت یاخود بۆی دەرناکەوێت، بەڵام ئەنجامەکەی چەند ساڵێکی دەوێ . هەروەك وەبەرهێنان لە کشتوکاڵ ماوەیەکی تر بەرهەمەکەی بە دەردەکەوێ. ئێمە زۆر لەوشتانەی کە دەستمان پێکردهەتا لە ڕیفۆرمی تەندروستی کە هێشتا پڕۆسەیەکی بەردەوامە تەواو نەبووین، لە بابەتی خوێندنی باڵا چاکسازیمان دەستمان پێکردووە تەواونەبووین وە تەواویش نابێت بەڵام باوەڕمان وایە هەنگاو بە هەنگاوە بەرەو پێشتر بچین.
  • لەم کابینەدا مووچە هەموو مانگێک دراوە. هەندێکجار دواخراوە چەند مانگێکیش ئێمە نەمان توانی هەمووی بدەین بەڵام بە ڕێژەی ٧٩٪یا ٨٠٪ مووچەمان هەر داوە. کەواتە حکومەتێک دوای ئەم هەموو کێشە و بەربەستانە توانی لەسەر پێی خۆی بوەستێ. یەک فلسیش قەرزنەکا نەک ئێمە هیچمان قەرز نەکردووە دوو ملیار دۆلار قەرزی پێشینەشمان داوەتەوە. یانی بۆ ئەوەی بۆ خەڵک دیاربێت ئێمە توانیومانەلەسەر پێی خۆمان بوەستین وە پڕۆژەی باشیش دەست پێ بکەین و بەرەو پێشەوەش بچین.
  • هۆکارێکی تر پشتیوانی لایەنە سیاسیەکان نەبووە بۆ پڕۆژەی حکومەت، واتە حکومەت وەک دەزگایەک بینراوە کە هەندێک خەڵک لەوێن وە حزبەکان شتی ترن. ئەگەر هەموو خەمی ئەوەیان بێت چۆن خزمەتی خەڵک بکەن، ئەبيیت لێرە دا لەگەڵ خەڵک راستگۆبن و بە باش بڵێن باش بە خراپیش بڵێن خراپ، چاکە پاداشت بکەن خراپەش سزابدەن. بەڵام بەداخەوە لەبەر ململانێی سیاسی زۆرجار کاری چاکیش پاداشت ناکرێت بە پێچەوانەوە هەوڵی چەواشەکردنی ڕاستیەکان دەدرێت. ئەو پشتیوانیەی من چاوەڕێی بووم نەمبینی. ئەگەر لایە نەکان هەموو پشتیوان بن بۆ حکومەت، و ڕەخنە بگرن لە شتەکان ئەگەر بە هەڵەداڕۆشتین ڕێگەمان لێ بگرن و بمانگەڕێننەوە سەر ڕێگە ڕاستەکە من سوپاسیان دەکەم.
  • وە ئەوە من لەو حکومەتە هەوڵمداوە حکومەتێکی خزمەتگوزاربین، حکومەت لە ململانێی سیاسی بەدەربێت وە لەناو کابینەی ئەنجومەنی وەزیران و لە نێو وەزیرەکاندا زیاتر یەکگرتوویی هەبێت. راستە دەتوانم بڵێم کە کابینەیەکی پابەند بووە وە سەرکەوتووبووە وە لە هەمووشی گرنگتر هیچ کامێک لەمکێشانە وای نەکرد ئێمە چۆک دابدەین یاخود خۆمان ڕادەستی ئەو ڕاستیە تاڵە بین. بە پێچەوانەوە پێشکەوتووبوین و انشاءالله بەرەوپێشتریش ئەچین.

دلاوەر عەلائەدین: ئەو موعاناتانەی جەنابت باسی دەکەی هەموو سەرۆک وەزیرانێک هەیبووە. هەر سروشت و دینامیەتی سیاسیمان ئاوایە و هەر واش دەمێنێ چونكە هەموو حکومەتەکانمان هەر بنکەفراوان دەبن. کە خۆت لە ناوەوەی حکومەتی دەیبینت کەوا لە دەرەوە سیاسەت دەتوانێ چەند هاوکار بێ یان نەبێ. هاوكات، پەرلەمانی کوردستانیش خول لە دوای خول لاوازتر بووە و رۆڵە تەشریعی و چاودێریەکەی خۆی نەبینیوە، شەریکێکی باش نیە بۆ حکومەت. هەروەها، خەڵک چاوڕوانە كە دوای یەكگرتنەوەی دوو ئیدارە، یەكگرتنەوەكە لە ئاستی دارایی و ئیدارەشەوە بە دامەزراوەیی بكرابا و ڕۆژ بە ڕۆژ بەرەو قووڵتری بڕوا. دەتوانی پێمان بڵێیت چۆن دەتوانی پلانێک دابنێیت و وابکەیت کە ئەوکێشانەی ئێستا هەن نەمێنن و یەكگرتنەوەی دوو ئیدارەش بە دامەزراوە بکەیت؟

پوختەی وەڵامی سەرۆكی حكومەت

  • باسی ئەوەت کرد کە وا ئەم پەرلەمانە یان ئیدارە دوای ئیدارە لاواز تر دێت من هاوڕا نیم لەگەڵ جەنابت. من پێم وایە ئەم پەرلەمانە ئەکتیڤ بووە وە پەرلەمانێکی سەرکەوتووش بووە وە زۆرترین تێکەڵاوی حکومەت و پەرلەمانیش لەم کابینە و لەم پەرلەمانە دابووە، زۆرترین وەزیر سەردانی پەرلەمانیان کردووە وە بەشداریش بوون، یانی تێکەڵی ئەوە بوون چۆن لە بابەتی چاودێری کردن و هاوکاری هەبووە.

{دلاوەر عەلائەدین: لەوەدا جیاوازین، بەڵام ئەو جیاوازیە لێدەگەڕێین چونكە لەسەری رێكناكەوین}

  • لەسەر بابەتی حوکمڕانی، من لەم حکومەتەدا لەسەرەتاوە هەوڵێکی زۆرم دا بۆ ئەوەی بزانین کە خەرجیەکانی حکومەت چۆنن؟ بۆ ئەوەی بزانین لە شوێنێکدا هەتا چاکسازی ئابووری و ئیداری دەست پێدەکەین. یەکێک لە خاڵەکان ئەوە بوو کە خەرجی حکومەت کەم بکەینەوە، بۆ ئەوەش دەبوو بزانین داهاتی حکومەت چەندە. ئەوەش زۆر یارمەتی داین چونکە کاتێک کە توشی قەیران بووین داهاتی حکومەت کە زۆر کەم بووەوە كەچێ ئێمە بەرداوم بووین لە پێدانی مووچە.
  • گلەیی کرا لەوەی کە هەموو شت بە مەرکەزی دەکرێت و داهاتەکان دێنە ناو خەزێنەی حکومەت. داواکرا دەسەڵاتەکان شۆربکرێنەوە بۆ ئاستی پارێزگا و ئیدارە سەربەخۆکان. من ڕازی بووم و دەسەڵاتەکانمان شۆرکردەوە. هەندێک پارێزگا زۆر سەرکەوتوو تر بوون لە ئیدارەدانی ئابووری و داهاتەکانیان لە پارێزگاکانی تر. دوای ئەوە دیسان گلەیی کرایەوە کە داهاتی فڵانە شوێن کەم بووە یان ئابڵوقەی خراوەتە سەری. ئەمە وانیە. حکومەت کە دەسەڵات دەداتە لایەنێک دەبێت بەرپرسیارەتیەکەشی لەگەڵ قبوڵ بکا. دەسەڵات لەگەڵ بەرپرسیارەتی دێت. تۆ بتەوێ خاوەنی ئابووری ناوچەی خۆتبیت ئەبێ بەرپرسیاریش بیت لە بەرامبەری.
  • ئیدارەدانی حکومەت بە موجامەلە ناکرێت. بۆئەوەی حکومەت یەك دەست بێ وە سەرکەوتووبێت ئەبێت لە هەموو ورد و درشتی ئەم هەرێمە و هاتوچۆی داهاتەکانی ئاگادار بێت. ئەمە كێشەیەكی سەرەکیە و ئەگەر چارەسەرمان کرد، ئیتر بابەتەکانی تر ئاسانتر دەکرێت چارەسەر بکرێن.

دلاوەر عەلائەدین: جێی دڵخۆشیە کە تیمی حکومەت وەك یەك تیم سیاسەت پەیڕەو دەکەن سەرباری ئەوەی لە حزبی جیاواز هاتوون، بۆیە حكومەتی هەرێم توانای ئیشکردن و جێبەجێکردنی زۆر زیاترە وەک لە هی بەغدا. بێگومان بۆچوونی جیاواز هەیە و جەنابیشتان بۆچوونی خۆتان ووت، خەڵکی تریش هی خۆی هەیە. حکومەت بەسەرۆکی کابینەکەوە دەناسرێت. کەس لە یادی نیە پێش بیست ساڵ وەزیرەکان کێ بوونە، بەڵام دەزانن کێ سەرۆکی وەزیران بووە. ئەوەش بەرپرسیارەتیەکی گەورەیە.

دێمە سەر ژینگەی وەبەرهێنان لە کوردستان، کۆمەڵێکی زۆر باڵوێز لێرە هەنە زۆر جار دیبەیتی زۆر گەرم دەکەین. نیگەرانن لەوەی کە لە عێراق كەشی وەبەرهێنان تێكچووە، کۆمپانیا زەبەلاحەكانی جیهانی نایەن و کۆمپانیای زەبەلاحی گەورەی عێراقیش دروست نەبوونە كە بەڕاستی کوالێتی خوازراو پێشکەش بکەن. لە کوردستان ئەو مەجالە هەبوو بێن، بەڵام دۆخەكە بە دڵی ئەوان نیە. ئێستاش باڵوێزەكان ناتوانن کۆمپانیای گەورەی خۆیان ڕازی بکەن کە بێنە هەرێم، پێویستیان بە یارمەتی ئێوەیە کە ئەو كەشە دروست بكەن. ئایا بەڕێزتان چ دڵنیاییەک دەدەن کە وەبەرهێنەرانی دەرەکی بێنە ناوەوە؟

پوختەی وەڵامی سەرۆكی حكومەت

  • ئێمە، حكومەتەكانی هەرێم، هەوڵمان داوە. یاسایەک لە هەرێمی کوردستان هەبوو کە زۆر پشتگیری لە وەبەرهێنەرەکان کردووە، بە تایبەتیش وەبەرهێنەرانی دەرەكی و بەوپێیە وەبەرهێنانیان کردووە. بۆ زیاتر ڕاکێشانی وەبەرهێنەرانی دەرەوە و بۆ یارمەتی وەبەرهێنەرە ناوخۆیەکانیش، هەندێ بڕگەی یاسایەكەمان هەمووارکردۆتەوە. ئەمنیەت و ئاسایش یەکێکە لە هۆکارە سەرەکیەکان کە هەمیشە هەرێمی کوردستان شوێنێکی گونجاوتر بووە لەشوێنەکانی تری عێراق بە هۆی ئەم باروودۆخەی کەوا ئێستا هەیە.
  • لە بابەتی متمانە و بڕوابوون بە دەسەڵات و حکومەت، ئێمە بە یاسا پابەندێتی حکومەت و دەسەڵاتمان بە وەبەرهێنان پیشان داوە کە چۆن وەبەرهێنەر دەتوانێت موڵک و ماڵ و سەروەتەكەی پارێزراو بێت و حکومەتیش پشتیوانیەتی. هاوكات لە زۆر بواری دیكەش ئاسانکاریان بۆ كراوە، وەك لێخۆشبوونی باج و ڕسومات و زۆر شتی تر. حکومەتی هەرێم زۆ هەنگاوی ئەرێنی هاوێشتوە بۆ ئەوەی وەبەرهێنان بەرەو ئێرە بهێنێت. دەکرێت هەرێمی کوردستان وەک  دەروازەیەک بێت بۆ شوێنەکانی تری عێراقیش بەکاربێت، بۆ ئەوەی دواتر لە هەر شوێنێکی تری عێراق بارودۆخە ئابووری و ئەمنیەکە باشتر بوو لێرەوە هەنگاوبنێن بچن بۆ ئەوێ، کەواتە پێویست ناکات وەبەرهێنەری دەرەكی چاوەڕێی ئەوەبن تاوەکوو هەموو عێراق باشتر دەبێت. ئەمە خودی باشترکردنی باردودۆخی عێراقە و یارمەتیدەری باری ئەمنی و سیاسیش دەبێت. یانی بە یەکەوە سێ گوچکەیەکن یارمەتی یەکتردەدەن، چەند باری ئابووری لە وڵاتێک بەرەو پێش بچێت باری ئەمنیش بەهێزتر دەبێت وە قەراری سیاسیش تێیدا بەرقەراردەبێت، بۆیە ئێمە لە هەرێمی کوردستان ئەو ئامادەییەمان هەیە وە دڵنیاشیان دەکەینەوە سوود لەم پانێڵە (دیداری مێری) بکەن داوایان لێ بکەین بێن زیاتر وەبەرهێنان لە کوردستان بکەن..

   دلاوەر عەلائەدین: زۆربەی وەبەرهێنەران گوێیان لێیە وە هەندێکیشیان وەبەرهێنەری خۆماڵیشن با ئەوانیش هیمەت بکەن. سەبارەت بەربەستی گەورەی وەبەرهێنان، کە جارێکی تریش باسمان کرد، ووتمان ئەگەر لە وەربەرهێنەران بپرسی دەڵێن سێ بەربەستن: یەکەمیان: گەندەڵییە، دووەمیان: گەندەڵییە، سێییەمیش: هەر گەندەڵییە! کەواتە ئێمە دەبێت بەبەڵگە نیشانی بدەین کەوا پێشکەوتن لەو بوارە دا هەبووە. خۆ بێجگە لە مۆنۆپۆڵیەكانی بیزنیسی گەورە، ئیمڕۆ لە بیزنیسی مام ناوەند و بچووکیش دروست بووە، گرنگن بۆ تفعیلی رۆڵی گەنجان و وەبەرهێنان لە بیرۆکەی نوێ دەرفەتی نوێ. جا لەو بارەیەوە پێشکەوتنەکانمان پێ بڵێ.

پوختەی وەڵامی سەرۆكی حكومەت

  • هەروەک چەندجارێکی تریش باسمان کردووە، بابەتی بنبڕکردن، یاخود باشترە بڵێین کەمکردنەوەی، تەنها ئەوە نیەخەڵکێکی گەندەڵ ڕووبەڕووی دادگا بکرێتەوە و سزا بدرێت، دەبێت سیستەم ڕێکبخرێت بۆ ئەوەی دەرفەتی گەندەڵیکردنی تێدانەبێت. ئێمەلەمەدا هەنگاوی زۆر باشمان ناوە لەوەی چۆنیەتی شەفافکردنی هەموو ئەو کارە خزمەتگوزاریانەی کە لە حکومەتی هەرێمدا دەکرێت. بۆنموونە کڕینی پێداویستی هەر وەزارەتێک لە ئێستادا بە شێوەیەکی ئۆنلاین دەکرێت بە شەفافی. لێژنەی پسپۆڕ هەیە و بەدواداچوون دەکات. بۆیە نەهێشتنی ئەم جۆرە ڕێگایانە کە نەتوانرێت یاری تێدا بکرێت هۆکارێکی گەورەیە لە کەمکردنەوەی گەندەڵی. سزاش دەبێت هەبێت بەرامبەر ئەوکەسانەی کە سەرپێچی یاسا دەکەن یان گەندەڵی دەکەن. جا بابەتی رێكخستنی سیستەمەکە ئەو خاڵەیە کە زۆر داکۆکی لەسە ئەکەم. ڕووبەڕوو بوننەوەی گەندەڵیبە بە لای منەوە دروستکردنەوەو ڕاستکردنەوەی سیستەمەکەیە، وە لەسەر ئەمەش کاری باشمان کردووە وە هەنگاوی باشیشمان هاوێشتووە.
  • بە داخەوە لە هەرێمی کوردستان زۆربەی داهاتی ئێمە بۆ مووچە دەڕوا، بەشێکی کەمی دەمێنێتەوە بۆ دروستکردنی پڕۆژە یاخود یارمەتی دانی ئەو گەنجانەی لە ئێستادا دەیانەوێت بزنسێک بۆخۆیان دروست بکەن. لە ماوەیەکی زۆر نزیکدا دامەزراوەیەک ڕادەگەیەنین بۆ هاندانی داهێنان و پاڵپشتی ڕا و بۆچوون و یارمەتی بزنسی ئەو گەنجانە. ئەمە بە وردە وردە دروستکردنی هەلی کار وا دەکات کە کەرتی تایبەت پەرە بسێنێت و گەورە ببێت. ئەمە یارمەتی حکومەت دەدات لە چەند ڕوویەکەوە بەوەی خەڵك چاوی لە دامەزراندن نابێت لەناو دامەزراوەكانی حكومەت كە ناتوانن جێگەی هەموو كەس بكەنەوە.
  • بۆ ئەوەی هانی ئەوە بدەین کەوا کەرتی تایبەت گەورە ببێت و پەرە بسێنیێت دەبێ بابەتی دڵنیایی کۆمەڵایەتی و خانەنشینی زامین بكەین. لە ئەنجومەنی وەزیران و پەرلەمان خوێندنەوەمان لەسەر ئەوانە کردووە کە بزانین چۆن ئەم یاسایە هەموار بکرێتەوە هەتا کەرتی تایبەت بەرەو پێشەوە بچێت. ئەمەش بەشێکی گرنگە لە دروست کردنی ئەو جۆرە ئابووریەی کە هەرێمی کوردستان بەرەوە قۆناغێکی پێشکەوتووتر ببات.
  • سیستەمی بانکی یەکێکە لە گرفتە سەرەکیەکان، زۆربەی وەبەرهێنەران کە دێنە هەرێم کێشەی مامەڵەکردنیان لەگەڵ بانک هەیە، بەڵام بانک لە لایەن حکومەتی فیدڕاڵیەوە بە شێوەیەکی مەرکەزی کۆنتڕۆڵ دەکرێت. ئێمە داوامان کردووە بانکێکی نیشتمانی لە هەرێمی کوردستان، کە لقی بانکی عێراقی مەرکەزی بێ، بێتن و ئەو کارەبکات وە هەروەها کار لەگەڵ بانکەکانی تری کەرتی تایبەتیش بکەین. ئێمە بەرنامەمان هەیە کە لە چەند مانگ یاخود ساڵی داهاتوو بەرهەمەکانی ئەبینین.

   دلاوەر عەلائەدین: کۆمەڵگای نێودەوڵەتی زۆر گرنگی بە ئازادی ڕادەربڕین و بابەتی ئایندەی شێوازی حکومڕانی هەرێم دەدەن، کە دەبێت نمونەیەکی زۆر گەشداربین بۆ ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست. نیگەرانی لە ئارادایە. با لەجەنابتانەوە بزانین ئەو بابەتە تا چی ئاستێک ڕێنیشاندەر و کاری سیاسەت و حزبەکانی دەسەڵاتە، تا چ ئاستێک لە ناوەوە ئەوبابەتە بەرەو پێشەوە دەبەی بۆ دڵنیایی هەموو لایەك؟

پوختەی وەڵامی سەرۆكی حكومەت

  • دەمەوێت دڵنیابن بە هەموو جۆرێک پشتیوانی ڕا دەربڕینم، ئەمە شتێک نیە لە زیادەوە بێت، شتەکە لە پرینسیپەوە بڕوام پێیەتی. شتەکان وەکو خۆیان ببینرێن، هەتا لە دیدارەکانیش لەگەل ڕۆژنامەنووسان زۆر گفتوگۆمان کردووە. رێنمایی ئێمەش بۆ حکومەت ئەوەبووە زیاتر پەیوندیان هەبێت و ئەو زانیاریانەی پێویستن و لە ڕاگەیاندن داوای دەکەن پێیان بدەن. بەڵام ئەوە بەرپرسیارەتیەکی هاوبەشە، یانی لەئەنجام دا هەموومان هاوڵاتی ئەم وڵاتەین، و هەموومان ئەبێت هەست بە بەرپرسیاریەتی پیشەیی خۆمانیش بکەین. یەکێک مەبەستیبێت یارمەتی پیشەکە و حکومەتی خۆشی بدات ئەبێت لێشی بزانێت. بۆیە من سەد لەسەد لەگەڵ ئەوەم هەرکەسێک بە شێوەیەکی پیشەیی کاری خۆی بکات، ئێمە بە هەموو جۆرێک یارمەتیان دەدەین وە پشتگیریان دەکەین وە هیوای سەرکەوتنیشیان بۆدەخوازین.

   دلاوەر عەلائەدین: بەلای خەڵكەوە گرنگە كاتێك پارتی و یەکێتی حزبە گەورەکان کۆنگرە دەکەن، ستراتیژیان چیە و هەرێم بەرەو كوێ دەبەن. ئەم جارە لە كۆنگرەی پارتی (دوای دوو رۆژی دیكە) دەرگە داخراوە و دوازدە ساڵیشە کۆنگرەتان نەکردوو. ڕووداوی زۆر گەورە ڕوویانداوە لە کوردستان. دەکرێت پێمان بڵێیت چاوەڕێی چی لە کۆنگرە ئەکەیت و چی بەرچاو ڕوونیەک بەخەڵک دەدەیت؟

پوختەی وەڵامی سەرۆكی حكومەت

  • پارتی وەک و حزبێکی ڕەسەنی کوردی، بزوتنەوەیەکی ڕزگاریخوازی کوردستانیە، تەنیا حزبێک نیە بۆ ناوچەیەکی تایبەت یا چین و توێژێکی تایبەت بێت. حزبێکە چەتری فراوانە وە لە هەموو کوردستانیش دا لە هەموو ئاین و نەتەوەیەکدا لە نێو پارتی دا هەیە وە زیاترین کۆنگرەشی کردووە. یەکێک لە هۆکارەکانی دواخستنی کۆنگرەکانی پارتی شەڕی داعش بوو، دواتی ئەوەی کە بە داخەوە ڕیفڕاندۆم و ڕووداوەكانی دوای ڕیفڕاندۆمیش وای کرد کە کۆنگرە دوابکەوێت، بەڵام ئێستاش کە ئێمە دەچینە کۆنگرە بێگومان هەندێ بنەمای هەیە لە ناو پارتی ئەومەبادئانە نەگۆڕن وەک و خۆیان بەردەوام دەبن کە ڕێبازی پیرۆزی بارزانیە بە لای ئێمەوە، وە پارتی وەک و لایەنێکی سەرەکی بۆ پەرەپێدانو پیشخستنی دیموکراسیەت و ئاوەدانی وە بەرگری کردن لە خاک و نیشتمان بەردەوام دەبێت.

دلاوەر عەلائەدین: “بەخوا جوانت ڕازاندەوە و منیش هیچم دەست نەکەوت”.

لە دەرەنجامی پرسیار و وەڵامی ئامادەبووان، سەرۆكی حكومەتی هەرێم ئەو پەیامانەشی گەیاند:

  • سەبارەت بە كێشەی زەوی جوتیاران لە كەركوك و گێڕانەوەیان بۆ كوردەكان، ئەوە كێشەیە لە سروشتدا بە پێی دەستوور، یاساییە و سیاسی نیە، بەڵام کێشەی ئێمە لەگەڵ بەغدا سیاسیە نەك یاسایی. دەبێت ئیرادەیەکی سیاسی هەبێت بۆ ئەوەی کێشە یاساییەکان چارەسەر بكرێن. ئەم ئیرادەیە نەبووە.
  • سەبارەت بە پەیوەندیەکانی هەرێم بە بەغدا، پێشتر باش نەبووە و خەتای ئێمە نەبووە. ئێمە وەک حکومەتی هەرێمی کوردستان هەمیشە داوامانکردووە باشترین پەیوەندیمان لەگەڵ بەغدا هەبێت. بەشداریمان لە دروستكردنی ناوكی سوپای عێراقی کرد کە ٪٢٨ ی لە کورد پێکهاتبوون. بە شێوەیەکی سیستەماتیکی و ماوەی درێژ، ڕێژەی کورد لە سوپای عێراقی دابەزێندرا بۆ کەمتر لە ٪٢. هەرچی پۆستی گرنگی کوردهەبوو لە بەغدا لێمان سەندرایەوە و کورد لە بەغدا وەدەرنرا. بابەتەکە ئەوە  نەبووە كە ئێمە نەمانویستوە پەیوەندی باشمان لەگەڵ بەغدا هەبێت،بەغدا نەیویستوە پەیوەندی باشی لەگەڵ ئێمە بەردەوام بێت. ئەگەر ئەم حکومەتە دەرگا بکاتەوە و باوەش بکاتەوە بێگومان ئێمە چاوەڕێی ئەوەین وەپێشمان خۆشە باشترین پەیوەندیمان لەگەڵ حکومەتی بەغداد دا هەبێت.
  • سەبارەت بە فشارەكانی بەغدا لەمەڕ بڕیاری دادگای فیدراڵی پەیوەست بە داهاتی نەوت و گاز: پێشتر لەگەڵ سەرۆک وەزیران قسەمان کردووە. ئێمە لێکتێگەیشتنێکمان هەیە بۆ وەستاندنی ئەم فشارە تا ئەو کاتەی پێکەوە کاردەکەین بۆ داڕشتنی یاسایەکی نوێ بۆ هایدرۆکاربۆن و دواتر پێشکەشی پەرلەمانمان کرد و ئەو یاسای نوێی هایدرۆکاربۆنە دەبێتە چارەسەری دۆستانە بۆ هەموو ئەو پرسە. هیوادارم کە ڕێز لە لێکتێگەیشتنەکە بگرن و هیوادارم كە دەگەینە چارەسەرێکی درێژخایەن.

Comments are closed.