ئەو راپۆڕتە پوختەی مێزگردێكی پۆڵەسیە كە لە ئینستیتیوتی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست بۆ توێژینەوە (مێری) لە رۆژی چوارشەممە، 24 ی نۆڤەمبەری 2021 ئەنجامدرا و بژاردەیەك لە داڕێژەرانی پۆڵەسی و سیاسەتمەدار و پسپۆڕانی ئەكادیمی تێدا ئامادە بوون. چەقی بابەتی گفتوگۆیەكان لەسەر ئەولەویەتەكانی ئیدارەی سەرۆك جۆو بایدن و پۆڵەسیەكانی ئەمەریكا بوو لە رۆژهەڵانی ناوەڕاست و لە عێراق و لە هەرێمی كوردستان.
كارە لە پێشەكانی سەرۆك بایدن
كێبڕكێ لەگەڵ چین كارە هەرە لەپێشەكانی ئیدارەی سەرۆك بایدنە. بە پێی روانگەی ئەمەریكا، وڵاتی چین گەورەترین كێبڕكێكار و جۆرە نەیارێكە لە بواری ئابووری و سەربازی و لە جیهانی ئینتەرنێت و تەنانەت لە بۆشایی گەردوونیش. كاری لەپێشی دیكەش بریتین لە گۆڕانی كەشوهەوا، وەك نیگەرانیەك كە پەیوەستە بە سیاسەتی ناوەكی و دەرەكی وەڵاتەكەیەوە.
هاوكات، سەرۆك بایدن سەرقالی مامەڵەكردنە لەگەڵ پڕۆژەیاسای (كۆڤید-19) و ئابووری ئەمەریكی و پڕۆژەیاسای ژێرخان و خزمەتی كۆمەڵایەتی بنەرەتی، كە لە ئێستادا لە كۆنگرێسیدانە. جا بەهۆی ئەوەی كە دیموكراتەكان لە ئەنجومەنی پیراندا كەمینەن، بۆیە ئیدارەی بایدن مەجبوورە تەركیزی لەسەر كۆنگرێس بێ بۆ تێپەڕاندنی پڕۆژەیاسایەكانی.
عێراق وەك ئەولەویەت
سەرباری ئەو هەموو دۆستەی كە عێراق و هەرێمی كوردستان لە ئیدارەی بایدن هەیانە، بە خودی سەرۆك بایدنیشەوە، كەچی هەتا دێ ئاشكراتر دەبێ كە چیتر عێراق لە سەرووی ئەولەویەتەكانی سیاسەتی دەرەكی ئەمەریكیدا نیە. لە راستیدا، رۆژهەڵاتی ناوەڕاست بەتەواوی لە لیستی ئەولەویەتەكاندا نیە بەو ئاستەی لە سەردەمی ئیدارەكانی پێشوودا بوو.
لە ئاستی ناوەكیدا، چەقی تەركیزی ئیدارەی بایدن تا رادەیەكی زۆر چووەتە سەر بەرەنگاربوونەوەی پەتای كۆڕۆنا و وەبەرهێنان لە ژێرخانی ێابووری. لە ئاستی دەرەكیشدا، تەركیزیان چووەتە سەر گۆڕانی كەشوهەوا و كاریگەریەكانی لە ئاستێ جیهاندا و سەر كێبڕكێی زلهێزیی لە دژی چین. لەو میانەدا، رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و عێراق و هەرێمی كوردستان، سەرباری گرنگیەكانیان بۆ ئەمەریكا، كەچی لە سەرووی لیستی ئەولەویەتەكاندا نین و رەنگە هەر ئەوهاش بمێنن هەتا ئەو كاتەی ئەگەر قەیرانێكی دیكە لە عێراق هاتە كایەوە كە پێویستی بە گرنگی پێدانێكی بەپەلەی ئەمەریكا بێ.
دیارە كە بەردەوامیەكی زۆر لە سیاسەتی ئیدارەی ترەمپەوە بۆ ئیدارەی بایدن هەیە سەبارەت بە هەرێمی كوردستان و عێراق و رۆژهەڵاتی ناوەڕاست. تەنیا جیاوازی گەورە لە پۆڵەسیانەیە كە پەیوەستن بە ئێران. كە دۆناڵت ترەمپ ئەمەریكای لە رێكەوتننامەی ئەتۆمی (JCPOA)دەرهێنا، ئیتر مەسەلەی گەیشتن بە رێكەوتنێكی نوێ لەگەڵ ئێران بووە ئەولەویەتی هەر لەپێشی بایدن لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست. لەوە دەچێ كە سەرۆك بایدن سووڕ بێ لەوەی كە گفتوگۆی ئەتۆمی بگەیەنێتە دەرەنجامێك، نەنانەت بەبێ گرێدانی بە چارەسەركردنی بابەتی مووشەكە ئێرانیەكان یان سیاسەت و رەفتاری لە ناوچەكە.
مانەوەی سەربازیی ئەمەریكا لە عێراق
داڕێژەرانی پۆڵەسی ئەمەریكی چەندین جار جەختیان لەوە كردووەتەوە كە، بێجگە لە سەربازی شەڕكەر، نیەتی كێشانەوەی هێزە سەربازیەكانیان نیە لە عێراقدا. ئەوان پابەندن بە مانەوە لە عێراق و سوریا، كە هەرووكیان بە دوو لایەنی ستراتیژی و تێكهەڵكێشراو دادەنرێن بۆ ئاسایشی نەتەوەیی ئەمەریكی و بنبڕكردنی هەڕەشەی داعش. زۆر جار ئیدارەی ئەمەریكی باس لەوە دەكات كە ئاسایش و سەقامگیری لە عێراقدا گرنگن بۆ رۆژهەڵاتی ناوەڕاست بە گشتی. شایانی باسە كە كشانەوە شپڕزانەكەی ئەمەریكا لە ئەفغانستان فاكتەرێكی گرنگە كە دەبێتە هاندەرێك بۆ ئەوەی جارێكی دیكە ئەمەریكیەكان چەندین جار بیر بكەنەوە پێش ئەوەی بڕیاری كشانەوەی تەواو لە عێراق و سوریا بدەن.
حكومەتی نوێی عێراق
ئیدارەی بایدن هەوڵێكی زۆری داوە هەتا خۆی لە تۆمەتی دەستێوەردان لە هەڵبژاردنی عێراق یان لە گفتوگۆی پێشوەختە بۆ پێكێنانی حكومەت بەدوور بگرێ. رەنگە واشینگتن بۆچوونی هەبێ لەسەر دوا پێكهاتەی ئەنجومەنی وەزیران و پۆڵەسیەكانی كە لەخۆی دەگرێ، بەڵام نایەوێ تۆمەتبار بكرێ بەوەی دەست لە پڕۆسەكان وەردەدات. لەوە دەچێ كە واشینگتن خۆشحاڵ بێ بە مانەوەی سەرۆك كۆمار و سەرۆك وەزیران و سەرۆكی پەرلەمانی ئێستا لە پۆستەكانیان. لەوەش دەچێ كە واشینگتن بیەوێ گروپی پەرلەمانتارە ‘بێلایەنە’ تازە هەڵبژێردراوەكان هان بدات و پشتگیریان بكات، بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا ئەگەری ئەوە لە ئارادا نیە كە ئەوانە گۆڕانكاری مەزن لە عێراق بەدی بێنن.
ئەمەریكا و هەرێمی كوردستان
ئیدارەی بایدن، وەك ئەوانی پێشتر، مامەڵە لەگەڵ هەرێمی كوردستان وەك بەشێك لە عێراق دەكەن و سیاسەتێكی جیاكەرەوەیان نیە. هێشتا سیاسەتی ‘یەك عێراق’ هەر لە ئارادایە. لە كۆتاییشدا، ئەمەریكا پاڵپشتی لە عێراقێكی یەكگرتوو و بەهێز و خاوەن سەرەوەری دەكات، لە ناویشیدا كوردستانێكی بەهێز لە رووی ئابووریەوە و سەقامگیر لە رووی سیاسیەوە.
لەگەڵ ئەوەشدا، زۆر جار بەرپرسی ئیدارە و ئەندامانی كۆنگرێس ئاماژە بەوە دەكەن كە هەرێمی كوردستان چیڕۆكێكی سەركەوتووە لە چەندین بواردا، وەك كەرتی تایبەتی تازە پەیدابوو، ئاستێكی بەرزی رێزگرتن لە ئازادی ئاینی و پێشوازیكردن لە خەڵكی ئاوارە و پەناهەندە. ئەمەریكا هەرێمی كوردستان بە نموونەیەكی باش دەزانێ بە بەراورد لەگەڵ باقی عێراق و وڵاتانی دراوسێ، بەتایبەتی لە بواری مافی ئافرەت و مافی مرۆڤ بەگشتی. لەگەڵ ئەوەشدا، رەخنەش لە حكومەتی هەرێم دەگرن، بۆ نموونە، كە بەرنامەی چاكسازی لە هێزی پێشمەرگەدا بە خاویی دەچێتە پێشەوە و ئازادی رادەربڕین لە هەرێمی كوردستان كەوتووەتە ژێر فشارەوە.
گۆڕانی كەشوهەوا
بەپێی بەرنامەی ژینگەی نەتەوە یەكگرتووەكان، عێراق پێنجەمینە لەنێو ئەو وڵاتانەی جیهان كە رووبەرووی كاریگەریەكانی گۆڕانی كەشوهەوا دەبنەوە {1}. ئەو ووشكیەی لە چەندین ناوچەی عێراقدا بەدی دەكرێ، بە هەرێمی كوردستانیشەوە، ئالنگاریەكی مەزنە و كار دەكاتە سەر ئاسایشی خۆراك و بەرهەمی ئابووری و سەقامگیری بە گشتی. لەوە دەچێ كە ئەو ئالنگاریانە بەرەو خراپتریی دەچن بەهۆی پۆڵەسیەكانی ئاو كە لە لایەن وڵاتە دراوسێكانەوە لەخۆگیراوە، بەتایبەتی ئێران و توركیا.
لەو چوارچێوەیەدا، دەكرێ ئەو ئەولەویەتەی كە ئیدارەی بایدن بە گۆڕانی كەشوهەوا و سەرچاوەی ووزەی نوێبووەوەی داوە، بە دەرفەتێك بزاندرێ لەلایەن هەولێر و بەغداوە بۆ خاتری راكێشانی پشتگیری زیاتری ئەو ئەژانسە بەخشەرە نێودەوڵەتیانە و ئەو دامەزراوانەی كە دەتوانن هاوكاری تەكنیكی پێشكەش بە حكومەتەكانی عێراق و هەرێمی كوردستان بكەن. بۆ نموونە، دامەزراوەی ئەمەریكی بۆ وەبەرهێنان لە گەشەی نێودەوڵەتی دەتوانی قەرز بە كۆمپانیاكانی كەرتی تایبەتی ئەمەریكی بدات لە دەرەوە، كە بواری ووزەی نوێبۆوەش لەخۆ دەگرێ. هاوكات، دامەزراوە جیاوازەكانی سەر بە گروپی بانكی نێودەوڵەتی لێكۆڵینەوە لە گۆڕانی كەشوهەوا و كاریگەریەكانی لە وڵاتە لاوازەكان دەكەن. رەنگە ئەژانسی ئەمەریكی بۆ گەشەپێدانی نێودەوڵەتی بتوانێ هاوكاری تەكنیكی پێشكەش بكات.
پێشنیازی پۆڵەسی
- پێویستە داڕێژەرانی پۆڵەسی لە عێراق و هەرێمی كوردستان ئەو رێگایانە بدۆزنەوە كە بەهۆیەوە هاوبەشی ئەمەریكی لە كەرتی تایبەت و كەرتی گشتی پەیدا بكەن بە ئامانجی داڕێژتنی پۆڵەسی گونجاو بۆ چارەسەركردنی كێشەكانی پەیوەست بە گۆڕانی كەشوهەوا و وەبەرهێنان لە ووزەی نوێبۆوە و كەمكردنەوەی زیانەكانی ژینگە.
- باشتریشە ئەگەر هەولێر و بەغدا بتوانن هاوكاری تەكنیكی و وەبەرهێنانی دارایی بۆ پڕۆژە پەیوەندیدارەكان بە كەشوهەوا بەدەست بهێنن، ئەویش ئەگەر ئەو لایەنانە توانیان هاوكاری خۆیان دەرببڕن لە بوارە جیاوازەكانی وەك سەرچاوە ئاویەكان.
- هێشتا هەرێمی كوردستان نموونەیەكی سەركەوتووە كە زۆران لە ئەمەریكا ئاماژەی پێدەدەن. لەگەڵ ئەوەشدا، دەكرێ حكومەتی هەرێمی كوردستان كار لەسەر ئەو جۆرە رەخنانە بكات كە لە مەسەلەی خاوی بەرەوپێشەوە چوونی ریفۆرمی هێزی پێشمەرگە و هەندێ بواری پەیوەست بە مافی مرۆڤ رووبەڕوویان دەبنەوە.
- هاوشێوەی ئیدارەی ترامپ، تیمی سەرۆك بایدن جەخت دەكەنەوە كە ئەوان پابەندی عێراقێكی یەكگرتووی خاوەن سەروەرین و لەناویشیەوە هەرێمێكی كوردستانی بەهێز و سەقامگیر لەرووی ئابووریەوە. پێویستە واشینگتن كاری زیاتر بكات بۆ پاڵپشتی ئابووری كوردستان، كە لە ساڵی 2014 ەوە بەرەوڕووی فشارێكی زۆر بووەتەوە. ئەو پاڵپشتیە دەكرێ لە بواری پێدانی قەرز و وەبەرهێنان و گۆڕینی رێنماییەكانی سەفەركردن بۆ هەرێم بێ، و فشاریش بخاتە سەر هەولێر و بەغدا بۆ چارەسەركردنی كێشەكانی پەیوەست بە بودجە.
- پێویستە لەسەر داڕێژەرانی پۆڵەسی و حیزبە سیاسیەكانی كوردستان پلانێكی ستراتیژی گشتگیر بۆ پتەوكردنی پەیوەندی لەگەڵ بەغدا دابڕێژن و گفتوگۆ لەسەر چارەسەری هەمیشەیی كێشە هەڵواسراوەكان ئەنجام بدەن. ئەوەش هاوكار دەبێ بۆ هەرێمی كوردستان لە ناوەوە و لە گۆڕەپانی نێودەوڵەتیشدا. ئەوەش پێویستی بە گۆڕینی پۆڵەسیە لەلایەن سەركردەكانی هەرێمی كوردستان و بە گۆڕینی هەڵوێستە لەلایەن سەركردەكانی بەغداوە.
ئەو مێزگردە لەژێر رێنماییەكانی چاتام هاوسدا ئەنجام دراوە و گوتەكان هی كەسێكی دیاریكراو نین.
لیستی ئامادەبووان:
بەیان سامی عبدالرحمن، نوێنەری حکومەتی هەرێم لە واشینگتن
خلیل ئیبراهیم مزوری، مەكتەبی سیاسی یەكگرتووی ئیسلامی
دارا خەیلانی، ڕاوێژکاری جێگری سەرۆکی حکومەت
دلاوەر عەلائەددین، سەرۆکی ئینستیتیوتی مێری
سروش خۆشناو، توێژەر
سلێمان سندی، بەڕێوەبەری گشتی پەیوەندیەکان ڕاگەیاندن لە دەستەی مافی مرۆڤ
عبدالحکیم خەسرەو، سەرۆکی فەرمانگەی هەماهەنگی و پەرەپێدان KRG
فوئاد سمایل، بەڕیوەبەری کارگێڕی مێری
محمد شاکر، ئەندامی پێشووی پەرلەمانی عێراق
نەزەند بەگیخانی، ڕاوێژکار لە سەرۆکایەتی هەرێم بۆ کاروباری جێندەری
{1} Iraq launches National Adaptation Plan process for climate change resilience (21 Sept, 2021). UN Environment Program Press Release.