“پێشوەچوونێكی باش لە كارەكانمان بەدی دەكرێ بۆ دروستکردنی کونسوڵگەری هەمیشەیی لە هەولێر، کە گەورەترین کونسوڵگەری ئەمریکایە لە جیهان. ئەوش وەك سروشتی ئەو پابەندبوونە ستراتیژیە درێژخایەنەی ئەمریکایە بە عێراق و هەرێمی کوردستان”. ئەوانە گوتەی ماثیو تویلەر، باڵیۆزی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمەریكایە لە عێراق كە لە مێزگردێكی پۆڵەسی مێریدا لە 15ی ئایاری 2022.
لەم مێزگردە تایبەتەدا، باڵیۆز تویلەر سیاسەتەکانی ئەمریکای لەعێراق خستەڕوو و جەختیکردەوە کە شەراکەتی ستراتیژی بەهێز و درێژخایەنی نێوان هەردوو وڵات زۆر لەبوارە سەربازییەکاندا تێدەپەڕێت. نیەت وایە بەرەو ئەو ئامانجە هاوبەشە بڕوات كە عێراق ببێتە دەوڵەتێکی بەهێز و سەقامگیر و سەروەر، بەجۆرێك كە بتوانێت سنوورەکانی بپارێزێت و دڵنیابێت لەوەی هیچ هێزێکی چەکداری دەرەوەی دەسەڵاتی حکومەت ناتوانێت لەناوەوە کاریگەری هەبێت. ئەمانە “تەحەدای بەردەوام” ن کە عێراق ڕووبەڕوویان دەبێتەوە و ئەمریکا هەوڵ دەدات یارمەتی بدات بۆ زاڵبوون بەسەریاندا.
دیموکراسی لەڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا
باڵیۆز تویلەر جەختی لەوە کردەوە کە ئەمریکا ئەو تێگەیشتنە هەڵەیە ڕەتدەکاتەوە کە پێی وایە دێموکراسیەت ناتوانێت لە هەندێک ناوچە و وڵاتدا گەشە بکات. خەڵک لە هەموو جیهاندا و بە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستیشەوە ئاواتەخوازە حکومەتێکی شەرعی و بەرپرسیاری هەبێت کە بتوانێت پێداویستییە سەرەتاییەکان دابین بكات و پارێزگاری لە هاوڵاتیان بکات. ئەوەشی خستەڕوو کە بنیاتنانی وڵاتانی سەقامگیر و دیموکرات تەنیا لە بەرژەوەندی خەڵکی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا نییە بەڵکو لە بەرژەوەندی ئەمریکاشدایە. بۆ گەیشتن بەحکومەتی شەرعی و بەرپرسیار دەبێت سیستەمێکی سیاسی هەبێت کە ڕێگە بەئەنجامدانی هەڵبژاردنی دادپەروەرانە و ئازاد دەدات، کەل ایەنە سیاسییەکان لەسەر بنەمای بەرنامەی سیاسی خۆیان بۆ خزمەتکردنی خەڵک هەڵبژێردرێن.
عێراق وەک مۆدێلێک
سەرەڕای ئەو ئالنگاریە سەرەکییانەی کە عێراق ڕووبەڕوویان دەبێتەوە، باڵیۆز توێلەر گەشبین بوو بە داهاتووی عێراق و پێی وابوو دەکرێت ببێتە مۆدێلێک بۆ گۆڕانكاری لە سەرتاپای ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست. بە گوتەی باڵیۆز، ئەمریکا پێی وایە عێراق بەرەو دیموکراسی دەڕوات، بەڵام پێویستی بەخزمەتگوزاریی ئەمنی بەهێزتر هەیە کە بتوانێت ئاسایش بۆ هاوولاتیان و وڵاتەكە دابین بکات. پێویستی بە حكومەتێكە كە میلیشیاكان و هێزە ناحكومی و گروپەكان تاوان دەست لە هەناوی گیر ناكەن. لە بابەتی پێکهێنانی حکومەتی نوێ لەعیراق پێشكەوتنێكی ئیجابی هەیە. دواین هەڵبژاردنی گشتی کراوەترین و شەفافترین هەڵبژاردنی دوای ساڵی 2003ی عێراق بوو. بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا چەند حاڵەتێک هەن کە لەدوای هەڵبژاردنەکانەوە ڕوویاندا، کە چەند میلیشیایەک هێرشیان کردە سەر کونسوڵخانەی گشتی ئەمریکا لە هەولێر و ناوچەی دیكە لە هەرێمی کوردستانی عێراق. باڵیۆز تویلەر جەختی لەوە کردەوە کە پێویستە ئەو هەوڵ و هێرشانە ڕەتبکرێنەوە و ئیدانە بکرێن.
ئاوڕدانەوە لە ئەزموونی سێ ساڵەی خۆی لە عێراق، باڵیۆز تویلەر خۆپیشاندانە جەماوەرییەکانی مانگی تشرینی یەکەمی 2019ی گەنجانی عێراقی بە گرینگترین ڕووداو زانی. جێگای سەرسوڕمان بوو کاتێک گەنجانی عێراق خۆپیشاندانیان دژی حکومەتی عێراق کرد و داوایان کرد دەنگیان ببیسترێت. خۆپیشاندەران لایەنە سیاسییەکان و حکومەتی ئەو سەردەمەیان ڕەتکردەوە چونکە لەوبڕوایەدان کە ئەوانە خزمەتی گەلی عێراق ناکەن و نوێنەرایەتی بەرژەوەندی وڵاتانی تر دەکەن نەک هی عێراقیەکان. ئەم خۆپیشاندانانە بووە هۆی دەستلەکارکێشانەوەی حکومەت و ئەنجامدانی هەڵبژاردنی پێشوەختە.
ئەمریکا لێرەیە بۆ مانەوە
لەسەر ئایندەی درێژخایەنی پەیوەندییەکانی ئەمریکا و عێراق، باڵیۆز تویلەر جەختی لەوە کردەوە کە ئەمریکا بەرژەوەندی ستراتیژی درێژخایەنی لەگەڵ ئەو وڵاتە هەیە و “لە عێراق دەمێنێتەوە و هاوبەش دەبێت لەگەڵ ئەو عیراقیانەی کە دەیانەوێت وڵاتێكی جێگیر و بەهێزیان هەبێ”. ئاماژەی بەدیالۆگی ستراتیژی تەمموزی 2021 ی نێوان هەردوو وڵات کرد کە وەک میکانیزمێک بۆ ڕێکخستنەوەی پەیوەندییەکانیان دەبینرێت. وتیشی: “ئێمە عێراق وەک بنەمایەك دەبینین بۆ ئاسایش و سەقامگیری بۆ ناوچەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست” عێراق لەسالانی داهاتوودا زیاتر دەبێتە هاوبەشێکی ستراتیژی کە کاریگەری و دەرئەنجامەکانی گۆڕانی کەش و هەوا لە ئاسیاو ئەوروپاو ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و ئەفریقادا سەرهەڵدەدات. بۆ ئەمریکا ئاسانتر و ستراتیژیتر دەبێت كە بۆ بەرەنگاربوونەوەی هۆکارەکانی گۆڕانی کەش و هەوای ناوچەکە، مامەڵە لەگەڵ عێراقێک بكات کە جێگیر و بەهێزە.
پەیوەندییەکانی هەولێر و بەغدا
باڵیۆز تویلەر پێیوابوو کە لە چەندین لاوە ناڕوونی هەیە لەنێوان هەولێرو بەغدا کە بۆتە هۆی زیادبوون و ناکۆکی لەنێوان هەردوولادا. لە ئێستادا نیەتچاكی لەنێو کورد و شیعەو سوننەدا هەیە. لایەنی سیاسی هەن کە بەدوای دۆزینەوەی چارەسەری بەردەوامدان بۆ ئەو ململانێیانەی کە لە عێراقدا هەن، ئەگەرچی تا ئێستا هەردوولا بە شێوەیەکی سەرەکی تەرکیزیان خستۆتە سەر ئامانج و بەرژەوەندییە کورتخایەنەکانیان نەک چارەسەری درێژخایەن و روونكردنەوەی ناڕوونیەكان.
بە وتەی باڵیۆز تویلەر، كاتێك کوردستانێکی بەهێز دەتوانرێت باشتر بپارێزرێت ئەگەر عێراقێکی سەقامگیر و سەروەری لە ئارادابێت. هەرێمی كوردستان بۆ ماوەی سی ساڵ لە ئاستێكی بەرزی خۆبەڕێوەبەریدا دەرفەتی هەبوو بۆ سەرکەوتن و گەشەسەندن. بە بەراورد لەگەڵ باقی عێراق، هەرێمی كوردستان شوێنێكی باشترە بۆ وەبەرهێنان و گەشتوگوزار. هەروەها گوتی کە ئەمریکا پێزانینی خۆی بۆ حکومەتی هەرێمی کوردستان دەردەبڕی بەرامبەر ئەو پشتیوانی و پارێزگاریەی پێشکەشی عێراقییەکانی دیکە دەکات کە ڕوویان لە هەرێم کردووە، لە نێویشیاندا پێكهاتە ئایینی و ڕەگەزییەکان. کەلتوری سیاسی و نەریتی سینگفراوانی هەرێمی كوردستانی بەرزنرخاند لە پێشوازیکردن و دابینکردنی پەناگە بۆ ئاوارەکانی ناوخۆ.
لەسەر چاکسازی هێزی پێشمەرگە، باڵیۆز تویلەر ڕایگەیاند کە ئەمەریکا و هاوپەیمانی نێودەوڵەتی دژی داعش یارمەتی هەردوو هێزی پێشمەرگە و ئاسایشی عێراق دەدەن لە بواری دروستکردنی خانەی هەماهەنگی هاوبەش لەو ناوچانەی کە بۆشایی ئەمنی لەنێوان ئەو دوو هێزەدا هەیە. هاوكات پشتیوانی چاکسازی پێشمەرگە دەکەن لەناو وەزارەتی پێشمەرگەدا بۆ دامەزراندنی هێزێکی مۆدێرن و یەکگرتوو و دیسپلینکراو.
ڕۆژاڤا
باڵیۆز تویلەر ڕایگەیاند کە هێزەکانی سووریای دیموکراتیک (قەسەدە) هاوکارێکی بەهێز و زۆر کاریگەری ئەمریکا بوون لە شەڕی دژی داعش لە سوریا. “ئەم هاوبەشییە لەگەڵ قەسەدە زۆر گرنگ بووە”، بەڵام ئەوە مانای ئەوە ناگەیەنێت کە ئێمە هەوڵ دەدەین هەرێمێکی ئۆتۆنۆمی باکوری رۆژهەڵاتی سوریا دابمەزرێنین”. ئەو جەختی کردەوە کە قەسەدە بەتەواوی لەم ڕاستییە تێدەگات. بەپێی سیاسەتی ئەمریکا لە سوریا، پێویستە کوردەکانی سوریا ببنە بەشێک لەسوریای نوێ و لەداهاتووشدا بەشێك بن لە گفتوگۆیەكانی ئایندە بۆ بنیاتنانەوەی ئەو وڵاتە. سەبارەت بە پەکەکە، نزیکبوونەوەی یەپەگە لە سوریا لەگەڵ پەکەکە کێشەیەكە و بۆ ئەمریکا لە ناوچەکەدا ئاڵۆزی دروست دەکات. باڵیۆز تویلەر ڕایگەیاند کە هاوئاهەنگیی پەکەکە لەگەڵ گروپە شیعەکانی شەنگال ئالنگاریەكی دیكەیە كە بەرەوڕووی عێراق و هەرێمی كوردستان دەبێتەوە.
ئاوڕدانەوەیەكی لە ئەزموونی خۆی
کاتێک پرسیاری لێكرا سەبارەت بە باشترین ساتەکانی خۆی لە ماوەی ئەو سێ ساڵەی خزمەتیدا لە عێراق، باڵیۆز تویلەر دوو ڕووداوی دیاریکراوی گێڕایەوە. یەکەمیان ئەو کۆنفرانسەی کە لە مانگی ئابی 2021 لەلایەن سەرۆک وەزیران مستەفا کازمیەوە ڕێکخرابوو و کۆمەڵێک سەرکردەی سیاسی عەرەب و دراوسێ بانگهێشتکران بۆ ئەوەی بێنە بەغدا و تاوتوێی کێشە بەردەوامەکانی ناوچەکە بکەن. جەختیشیکردەوە کە ئەمریکا هانی عێراق دەدات پەیوەندی ئاسایی لەگەڵ ئێران هەبێت بەڵام دەبێت لەسەر بنەمای ڕێزگرتنی هاوبەشی سەروەری بێت. هەروەها ئەمریکاش دان بەو ڕاستییەدا دەنێت کە هەردوو عێراق و ئێران نزیکایەتییەکی قووڵی کلتوری و مێژوویی و بەرژەوەندیی هاوبەشیان هەیە.
ساتێکی تری خۆش لە میانەی ئەو بۆنەیەدا بوو کە لە لایەن باڵیۆزخانەی ئەمەریکا لە بەغدا بۆ کچان و کوڕانی گەنجی عێراقی لە نێوان 8 بۆ 11 ساڵدا ڕێکخرابوو. ئەوانە کە لە کامپەکانەوە دەهاتن و بانگێشت کرابوون بۆ ئەوەی بێن و تەواوی ڕۆژەکە لە باڵوێزخانەکە بەسەرببەن و مامەڵە لەگەڵ ستاف و خزمەتگوزاریەكان بکەن. کچێک هەبوو گۆرانییەکی بۆ دەربڕینی سوپاسگوزاریی خۆی بۆ باڵیۆزخانەکە گوت و دەرگاکەی بۆ سەرجەمی بەشداربووان لە گەنجەکانی تر کردەوە بۆ ئەوەی گۆرانی خۆیان بلێن و هەستەکانیان دەرببڕن.
بەپێی رێنماییەكانی چاتام هاوس
ئەم مێزگردە بە ئامادەبوونی ژمارەیەک لەسیاسەتمەداران و میدیاکاران و شارەزایانی ئەکادیمی لە هەرێم و گروپێك لە ستاف و دیپلۆماتکارانی ئەمریکا ئەنجامدرا (کە لەخوارەوە لیست کراون). دوابەدوای گوتەكانی باڵوێز تویلەر، دیبەیتێكی راشكاوانە بەپێی رێنماكانی چاتام هاوس ئەنجام درا. لەم بەشەدا کۆمەڵێک کێشە لەلایەن بەشداربووانەوە تاوتوێكران، کە پوختەی گفتوگۆكان لێرەدا بە بێ ناوهێنان خراونەتەڕوو.
- بەشێك لە بەشداربووان ئاماژەیان بەوەدا کە ئاستێکی بەرزی نائومێدی و بێهیوایی لە لایەن عێراقییەکانەوە بەدی دەكرێ. دەرفەتێکی کەم هەیە بۆ ئەوەی حکومەتی عێراق بەسەر کێشە و گرفتە بەردەوامەکانیدا زاڵ بێت. کەمیی رێژەی بەشداری لەهەڵبژاردنەکانی ڕابردوودا بەتایبەتی لەلایەن نەوەی گەنجەوە نیشاندەرێک بوو کە چیتر متمانەیان بەدامودەزگاو لایەنە سیاسییەکانی ئێستا نییە.
- کاتێک دێتە سەر شکستی دەوڵەت و رێكارە پێویستەكان، عێراق بەراورد ناکرێت لەگەڵ ئەفغانستان، چونکە دامەزراوەکانی عێراق بەهێزترن و عێراق مێژووی دەوڵەتێکی مەرکەزیانەی هەیە. گۆڕانکارییەکانی دینامیکی ناوچەكە کاریگەری لەسەر داهاتووی عێراق دەبێت چونکە وڵاتەكە لەلایەن هێزە ئیقلیمیە بەهێزەکانەوە دەورەدراوە.
- ناکۆکییەکانی بواری نەوت و گاز لە نێوان هەولێر و بەغدا زۆر بە سیاسی کراون و لە یاساكانی نەوت و گازدا ناڕوونی هەن. لەگەڵ ئەوەشدا، نیەتێكی باش بۆ چارەسەرکردنی ئەم کێشانە هەیە. بەڵام پێویستە حکومەتی عێراق یاسایەك بۆ نەوت و گاز دەربکات و ئەمەش تەنیا دوای پێکهێنانی حکومەتی نوێ لەبەغدا دێتەدی. حاڵەتی براوە – براوە بۆ هەردوو لایەنی بەغداو هەولێر لەسەر چۆنیەتی بەڕێوەبردنی کەرتی نەوت و گاز رێگەی دەچیتێ بەڵام پێویستی بە سەرکردایەتیەکی سیاسی بەهێز و حوکمڕانییەکی باش هەیە لەبەغدا.
- عێراق پێویستی بە سیستمێکی سیاسی هەیە کە بتوانێت هەموو نەتەوە جیاوازەکان و کۆمەڵگە هەمەجۆرەکانی پێکەوە گرێبدات.
- عێراق ڕووبەڕووی قەیرانێکی ژینگەیی بووەتەوە کە لە ساڵانی داهاتوودا بەهۆی کاریگەرییەکانی گۆڕانی کەش و هەواوە خراپتر دەبێت. گەرمبوونی جیهان كاریگەری خراپی لەسەر ژینگەی عێراق دەبێ ئەگەر حکومەتی عێراق کار بۆ کەمکردنەوەیان نەکات. ئەمریکا لەڕێگەی کۆمەکی هاوكاری و گەشەپێداندا یارمەتی عێراق و وڵاتانی دراوسێی دەدات بۆ چارەسەرکردنی كێشەی ئاو. پێویستە تورکیا و ئێران و سوریا و عێراق بەیەكەوە دانیشن و باس لە کەمی سەرچاوەکانی ئاو بکەن و چارەسەر و کاری هاوبەش بدۆزنەوە بۆ ڕووبەڕووبونەوەی کەمی ئاو.
- عێراق پێویستی بە بەرەنگاربوونەوەی گەندەڵی و بنیاتنانی دامەزراوەیەکی بەهێز و بەرپرسیارێتی دەوڵەت هەیە. ئەمەش پێویستی بە سەرکردایەتیەکی سیاسی باش و هاوکاری باشی نێوان عێراقییەکان هەیە. پێویستە گروپە چەکدارە ناحكومیەكان لەهێزە ئەمنییەکانی عێراق و دامودەزگا دەوڵەتییەکان جیابکرێنەوە و هەڵبوەشێندرێنەوە بۆ ئەوەی دەوڵەت کار بکات.
- وەبەرهێنەرەکانی ئەمریکا توانی زۆریان هەیە لە وەبەرهێنان لە عێراق لە کەرتی جیاجیادا، وەک لە کشتوکاڵ و سیستەمی تەندروستی و پەروەردە و خانووبەرە و بانکی و دارایی ئەلیکترۆنی. عێراق دەتوانێت ئەو دەرفەتانە بقۆزێتەوە و هانی وەبەرهێنانی بیانی بدات كە بێنە عێراق. ئەمەش بنچینەییە بۆ ئەوەی عێراق لەڕووی ئابوورییەوە گەشە بکات و هەزاران کار لەکەرتی تایبەتدا دروست بکات. هەرچۆنێک بێت گەندەڵی و نائارامی و ڕێکارە بیرۆکراسییە درێژەکانی عێراق بە بەربەستی سەرەکی بۆ وەبەرهێنانی بیانی دادەنرا.
بەشداربووانی مێزگردكە
- بەهار عەلی، هەڵسوڕاوی بواری مافەکانی ژنان
- دارا خەیلانی، ڕاوێژکاری جێگری سەرۆک وەزیران
- دلاوەر عەلائەدین، سەرۆکی ئینستیتیوتی مێری
- هێمن لاهونی، تۆڕی میدیایی رووداو
- هوشیار سیویلی، پارتی دیموكراتی كوردستان
- كامەڕان پالانی، توێژەر لە ئینستیتیوتی مێری
- ماثیو تویلەر، باڵوێزی ئەمەریكی لە عێراق
- مەحموود نەشئەت، راوێژكار لە پەرلەمانی کوردستان
- نەهرۆ زاگرۆس، ئەكادیمیست
- نەوزاد هادی، راوێژكر لە سەرۆكایەتی هەرێمی كوردستان
- سروش خۆشناو، توێژەری ئەكادیمی
- ستەم كامل، بزوتنەوەی گۆڕان
- سێث پاچ، كونسوڵگەری ئەمەریكا
- سپێنسەر فیلدز، كونسوڵگەری ئەمەریكا
- سەرباز حمەخان، كونسوڵگەری ئەمەریكا
- عەبدولسەتار مەجید، كۆمەڵی دادگەری كوردستان
- عوسمان لەيلانی، ئەكادیمیست، زانكۆی سەڵاحەدین
- فؤاد سمایل، ئینستیتیوتی مێری
- روبەرت پەلادینۆ، كونسوڵی گشتی ئەمەریكا لە هەولێر
- تانیا گلی خەیلانی، رێكخراوی سید و پەرلەمانتاری پێشوو لە بەغدا
- خانزاد ئەحمد، ئەنجومەنی باڵای خانمان و گەشەپێدان