Back

بیست ساڵ لە پێكەوە گرێدانی  عێراق و ئەمریکا: ئێستا بەرەو کوێ دەڕۆین؟

 ئەمریکا و  هاوپەیمانەکانی لە بەهاری 2003 دا عێراقیان داگیرکرد و کۆتاییان بە ستەمکارترین ڕژێمی وڵاتەكە هێنا. زۆرێک لە عێراقییەکان بەپەرۆش بوون كە ولاتەکەیان ببێتە نیشتیمانێكی سەرفراز و پێشکەوتوو، بۆیە پێشوازییان لەو دەرفەتە کرد کە ببینن ڕژێمی سەدام حوسێن بڕوخێت و لە جێگەیدا ڕژێمێکی نوێ لەسەر بنەمای بەها دیموکراسیەکان دابمەزرێت. ئەم ئاواتانە دواتر  بوونە هەوێنی سەرهەڵدانی گرێبەستێکی کۆمەڵایەتی نوێ، دەستووری ساڵی 2005، کە بووە نەخشەڕێگایەک بۆ  وڵاتەكە و پرۆسەی دەوڵەتسازی لە مەودای درێژخایەن. بەڵام داینامیکی سیاسی و ئەمنی عێراق سەلماندی کە ئەمە پرۆسەیەکی پڕ لە ئاڵانگاریە بۆ هەردوو لایەنی عێراقی و هاوبەشە نێودەوڵەتییەکان، بۆ ئەوەی لە ماوەیەكی كورتدا بەو ئامانجانە بپێكن.

تا ئێستا دەستووری ساڵی 2005 بە شێوەیەکی گونجاو جێبەجێ نەکراوە، دەوڵەتسازی نەبووەتە ئەولەویەت و دەسەڵات بە تەواوی لە پارتە سیاسییەکان و ئەکتەرە چەکدارە نادەوڵەتییەکانەوە نەگوازراوەتەوە بۆ نێو دامەزراوەکانی دەوڵەت. لە ئەنجامدا تائیفەگەری و میلیتاریزەکردن و گەندەڵی بەربڵاو بەسەر سیستەمی حوکمڕانیدا زاڵ بوو و هەر ئەوانە خۆیان بە دامەزراوەییكراون. ئەمانە دەوڵەتێکی دەوڵەمەندیان کردە ناکارامە و تادێت بێهێزتر دەبێت و ناتوانێت ئاسایش یان خزمەتگوزاری پڕ کوالیتی پێشکەش بە خەڵکەکەی بکات. سەرکردەکانی عێراق نەیانتوانی زۆرترین سوود لە دەرفەتە بەردەستەکان و پاڵپشتی  نێودەوڵەتی وەربگرن بۆ یارمەتیدانی وڵاتەکەیان و گێڕانەوەی سەروەری بۆی یان سنووردارکردنی کاریگەرییە گەشەسەندووەکانی هەردوو هێزە ناوچەییەکەی دراوسێ و هێزە چەکدارە ناحكومیە سنووربەزێنەكان. ناسەقامگیری عێراق دوای جیابوونەوە و کشانەوەی هێزەکانی ئەمریکا لە ساڵی 2011 خراپتر بوو و گەیشتە ئەو رادەیەی كە بووە هۆكاری گەشەسەندنی بەرچاوی توندڕەوی  توندوتیژ و دواتر و كۆتاییەكەی بە سەرهەڵدانی دەوڵەتی ئیسلامی (داعش) لە ساڵی 2014 هات.

پارسەنگی نێوان سەقامگیربوونی عێراق و گرژییەکانی ئەمریکا و ئێران

 شکستپێهێنانی داعش و ڕزگارکردنی عێراق لە داڕمانی تەواوەتی بووە ئەولەویەتی سەرەکی بۆ عێراقییەکان و بۆ کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی. دواتر ئەمریکا و هاوپەیمانی نێودەوڵەتی دژە داعش وەبەرهێنانێکی زۆریان لە عێراق و بنیاتنانی توانا و هاوکاری مرۆیی کرد. پشتگیریان بۆ پەرەپێدانی سوپایەكی مۆدێرن و پیشەییانەی عێراقیان کرد، کە توانای بەرگریکردن لە سنوورەکانی وڵاتەكە هەبێت. ئەم هەوڵانە جارێکی دیکە عێراق و ئەمریکای لێک نزیک کردەوە و بووە هۆی زیندووکردنەوەی ڕێککەوتنی “چوارچێوەی ستراتیژی” کە پێشتر هەڵپەسێردرابوو. ئەم ڕێککەوتنە دواتر بووە بنەمای گفتوگۆی ستراتیجی عێراق و ئەمریکا بۆ هاوکاری دوو قۆڵی ، کە کۆمەڵێک سێکتەر دەگرێتەوە، لەوانە ئاسایش، تەندروستی گشتی، ئابووری، سەربەخۆیی وزە، هاوکاری مرۆیی و ئاڵوگۆڕی کولتووری و پەروەردەیی.

لەم کات و ساتەدا، شەڕی داعش، گەشەیەکی بەرچاوی هێزە چەکدارە ناحکومیەکانی لە رووی ژمارە و تواناوە لە عێراق بەدوای خۆیدا هێنا. ئەمانە شەرعیەتی ئایینی و کۆمەڵایەتی-سیاسی و یاسایییان بەدەستهێنا و بوونە بەشێکی دانەبڕاو لە سیستەمی ئاسایشی دەوڵەت و دامەزراوەی سیاسەت و بڕیاردان لە عێراق. بە هاندانی ئێران، بەشێک لەو هێزە چەکدارانە پاڵیان بە حکومەتە یەک لە دوای یەکەکانی عێراقەوە نا کە ئەجێندای دژە ئەمریکا بگرنەبەر و داوای کشانەوەی تەواوی هێزەکانی ئەمریکایان لەو وڵاتە بكەن. لەلایەکی دیکەوە، دامەزراوە سەربازی و دیپلۆماسییەکانی ئەمریکا لە عێراق چەندین جار کەوتنە بەر هێرشی ئاسمانی (بە فڕۆکەی بێفڕۆکەوان و موشەک)ی ‘گرووپەکانی بەرخۆدان’ (فصائل المقاومة) کە لەلایەن ئێرانەوە پشتیوانی دەکرێن. ئەم گرووپانە بوونی سەربازی ئەمریکایان لە عێراق بە هەڕەشەیەکی ستراتیژی و بوونگەرایی بۆ سەر بەرژەوەندییەکانی خۆیان و ئێران دەزانن.

لە بری ئەوە،بەرپرسانی ئەمەریکا جەخت لەوە دەکەنەوە کە هێزە شەڕکەرەکانیان لە عێراق کشاندووەتەوە، و مانەوەی ئەو هێزە کەمەشیان بۆ پاراستنی نوێنەرایەتییە دیپلۆماسییەکان و بەرژەوەندییەکانیانە. هەرچەشنە کشانەوەیەکی لەوە زیاتری هێزەکانیان بە مانای نەمانی پێگە و کاریگەرییەکانیان لە عێراق و سوریا و دەرەوەی وڵات دێت. پێدەچێت ئەمریکا ئێران بە هەڕەشەی سەرەکی بۆ سەر بەرژەوەندییە گرنگەکانی لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بزانێت. بەم شێوەیە سیاسەتەکانیان لە عێراق (لانی کەم لە سەردەمی ئیدارەی سەرۆک دۆناڵد ترەمپ) وەک بەشێک لە ستراتیژی گشتیی ئیحتیواکردنی ئێران سەیر دەکرا. کوشتنی جەنەڕاڵ قاسم سلێمانی و ئەبومەهدی موهەندیسی عێراقی لە مانگی یەکی ساڵی 2020 لە بەغدا، پاڵپشتی ئەم تێڕوانینەی کرد و پەیوەندییەکانی ئەمریکا و عێراقی زیاتر ئاڵۆز کرد.

جێگای سەرنجە، لە دوایین گۆڕانکاریی ئیدارەی ئەمریکاوە، دیپلۆماتکارە ئەمریکییەکان هەڵمەتێکیان دەستپێکردووە بە ئامانجی گۆڕینی تێڕوانینەکان و جەختکردنەوە لەسەر گرنگی پێگەی ستراتیژی خودی عێراق بۆ ئەمریكا و لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست. ئەوان پێداگری لەسەر ئەوە دەکەن کە ئەو کارمەندە سەربازییە ئەمریکیانەی لە عێراق ماونەتەوە بۆ  “ڕۆڵی ڕاهێنان، ڕاوێژکاری، هاوکاریکردن و هەواڵگری”یە. لە کاتێکدا کە نوێنەرایەتی دیپلۆماسی ئەوان لە وڵاتدا “تایبەتمەندە بە هاوبەشییەکی ستراتیژی بەردەوام لەگەڵ حکومەتی عێراق و گەلی عێراق”،  و لە هەوڵدان بۆ “پشتیوانیکردن لە عێراقێکی سەقامگیر و ئاوەدان و دیموکراسی و یەکگرتوو.”

بە واتایەکی تر، لە 31ی کانونی یەکەمی 2021ەوە، پەیوەندی ئەمنی ئەمریکا لەگەڵ عێراقدا گواستراوەتەوە بۆ ڕۆڵی “ئامۆژگاریکردن، کاراکردن و هاوکاریکردن” و بەرپرسانی ئەمەریکا عێراق بە “دەنگی میانڕەوی و دیموکراسی لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست” وەسف دەکەن. ئەوەی جێگای سەرنجە، حکومەتی ئێستای عێراق، بە سەرۆکایەتی محەمەد شیاع ئەلسودانی (کە لە ئۆکتۆبەری  2022 دەستبەکاربوو)، بەشداریکردنی ئەمریکا بە شێوەیەکی بنیاتنەرتر لە عێراق دەبینێ. بەڕوونی دیارە كە چیتر پەیوەندی ئەو دوو وڵاتە لە ڕوانگەی لەشکرکێشی ساڵی 2003 دا نابینێت. سەرۆکوەزیران سودانی بە ئاشکرا دانی بە پێویستی بەردەوامی عێراق و پێزانینی پشتیوانییەکانی ئەمریکادا ناوە و دیدگای خۆی بۆ پەیوەندییەکانی دەرەوەی عێراق بۆ “هاوسەنگ” و “لەسەر بنەمای بەرژەوەندیی هاوبەش” خستۆتەڕوو. لە ئێستادا توندڕەوەکان، لەنێویاندا هێزەکانی داعش بەردەوامن لە هەڕەشەی جددی، لەکاتێکدا زیاتر لە ملیۆنێک کەس ئاوارەبوون، لەنێویاندا کەمینەکانی ئێزدی و مەسیحی. تەحەددای ئابووری و گەندەڵی سیستماتیکی، بوونەتە هۆکاری سەرەکی ناسەقامگیری لە عێراقدا. بەم شێوەیە عێراق پێویستی بە هاوکاری ئەمریکا و هاوبەشە نێودەوڵەتییەکانی دیکە هەیە بۆ دووبارە بنیاتنانەوەی ژێرخانی ئابووری و دارایی و وزە، بەرزکردنەوەی توانا سەربازیەكانی، و ڕووبەڕووبوونەوەی هەڕەشە گەورەکانی وەک گەندەڵی و گۆڕانی کەشوهەوا.

جێگای سەرسوڕمان نیە کە ئیدارەی سەرۆک بایدن، سەرەڕای تێبینیەکانی پێشوویان، بە شێوەیەکی کارا پەیوەندی لەگەڵ حکومەتی سودانی دەبەستێت. لە هەمان کاتدا  فشاریش دەخاتە سەری بۆ چاکسازی لە سیستمی بانکی عێراق، بۆ  ڕێگری لە دەربازبوونی دۆلار بۆ ناو ئێران. هاوکات ئەمریکا هاوکاری پێشکەش دەکات بۆ هەمەچەشنکردنی ئابووری عێراق و کەمکردنەوەی پشتبەستنی عێراق بە گازی ئێران، بە کۆتاییهێنان بە بەفیڕۆ سووتاندنی گازی عێراق و وەبەرهێنان لە سەرچاوەی وزەی نوێبووەوەدا. ئەم پاڵنەرانەی ئەمریکا هاوکات بوونە لەگەڵ پەرەسەندنی کێبڕکێی ئەمریکا لەگەڵ چین لەسەر باڵادەستی ئابووری لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، هەروەها لەگەڵ هەڵمەتی چالاکانەی ئەوروپا بۆ دۆزینەوەی سەرچاوەی وزەی بەدیل (غەیرە ڕووسیا). بە تێڕوانین بۆ ئایندەیەکی نزیک، لانیکەم بۆ مەودای تێرمی هەردوو حکومەت، پێدەچێت ڕەوت و سیاسەتی ئێستا بەردەوام بێت و پێدەچێت پەیوەندییەکانی نێوان عێراق و ئەمریکا دۆستانەتر و پێشبینیکراوتر و مایەی ڕازی بوونی هەردوو لایەن بێت.

ئەم وتارە بۆ یەکەم جار لە 17ی ئازاری 2023دا لە لایەن پەیمانگای ئیتاڵی بۆ لێکۆڵینەوەی سیاسی نێودەوڵەتی (ISPI) بڵاوکرایەوە

Comments are closed.