ئامانجەكانی دیداری مێری ٢٠١٩
- ڕەخساندنی کەشێکی بنیاتنەر بۆ دیالۆگ و ئاشتەوایی گەڵاڵەکردنی بيروبۆچوونەکان لە نێوان سياسەت دارێژەران و بڕاربەدەستان و ئەکاديمستان.
- وەدەستهێنانی وەڵامی دروست و بوونياتنەر بۆ چەندین مژاری گرنگ و تيشك خستنە سەر بەدیهێنانی سەقامگیری لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا.
- دەستنیشانکردنی بەرەنگاریەکان (تەحەدیاتەکان)ی ئێستا و جەختکردن لەسەر سەقامگیری لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و پێشکەشکردنی پێشنیازی پۆڵەسی بۆ بڕیار بەدەستان.
- دەستنیشانکردنی ئەو بوارانەی کە وا پێویست دەکات توێژینەوەی زیاتری لەسەر بکرێت بۆ ئەوەی یارمەتیدەر بێت لە تێگەیشتنی زیاتر بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی بەرەنگاریەکان.
تەوەرەکانی دیداری مێری
عێراق بۆ هەموان بێت
دوای دوو ساڵ لە ڕوخانی خەلافەتی داعش، كەچی شانۆی سیاسی عێراقی تاکو ئێستا لە ژێر هەژموونی دینامیکیەتی ئاڵۆز و گۆڕانکاری خێرادایە. لێکترازان و ونبوونی شیرازەی کۆمەڵایەتی بە تەواوی ڕەنگی دایەوە لە خۆپیشاندانەکانی ئەم دواییانە بۆ بەدیهێنانی خزمەتگوزاری زیاتر لە سەرانسەری عێراق، وە لە گفتوگۆ بەردەوامەکانی نێوان بەغدا و هەولێر لەسەر بودجە و نەوت. هەڵومەرجی دینامیکیەتی ناوخۆ زیاتر ئاڵۆزبووە بەهۆی ململانێی هەژموون لەنێوان هێزە ناوچەیی و نێودەوڵەتیەکان. لە ئەنجامی ئەو هۆکارە جیاوازانە، لە دوای تێپەڕبوونی ساڵێک لەسەر پێکهێنانی حکومەتی تازە، باشتر وایە بپرسین: ئایا دەوڵەتی عێراق بەرەو کوێ دەڕوات؟ لەو پانێڵە، کۆمەڵێک لە داڕێژەرانی پۆڵەسی و بڕیاربەدەستان، بەشداردەبن لە دەربڕینی پێشبینیەکانیان و پەیامەکانیان پەیوەست بە چۆنیەتی خزمەتکردنی نیشتیمان و هاوڵاتی، کە چۆن وا بکرێت عێراق بۆ هەموان وەك یەك بەكاربێ.
پێشبینیكردن لە رێچكەكانی بەردەم رۆژهەڵاتی ناوەڕاست
مێژووی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست ماوەیەکی زۆرە لە ناو کێشە و ململانێ و گۆڕانکاری دایە، لە هەمان کاتدا ئەو ناوچەیە نامۆ نیە بە کۆمەڵێک ململانێی تێکهەڵکێش و ئالۆز. گۆڕانکاریەکان و دینامیکیەتە تازەکان هەڵومەرجەکەی زیاتر ئاڵۆزکردوە. ئێستاش ناوچەکە قابیلی کارتێكردنە و كاریگەری ململانێی هێزە زلهێزەکانی بەسەرەوەیە. سروشتی جیۆپۆلەتیکی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، کە پڕە لە هێزی ناوچەیی و نێودەوڵەتی ناکۆک لەگەڵ یەک، وە پڕە لە دەوڵەتی لەرزۆك و شکستخواردووی عەسکەرتاری و دەربەدەری و ئاوارەیی دانیشتوانەکانیان. ئیتر کاتی ئەوە هاتووە سیستەمێکی نوێ بێتە کایەوە، کە ببێتە هۆی زیاتر سەقامگیری و دواڕۆژێکی باشتر بۆ ناوچەکە و دەوڵەتی عێراقیش لەو نێوەندەدا دەست بە بووژاندنەوە و بنیاتنان بکات. ئایا ناوچەکە چاوەڕوانی چیمان لێدەکات و بەرەو کوێ دەڕوات؟ لەو پانێڵەدا بەشداربووان باسی ئەوە دەکەن کە چۆن دەتوانین کاریگەری لەسەر گۆڕانکاریەکان دابنێین بۆ ئەوەی ژینگەیەکی لەبار بۆ ئاشتی بەردەوام فەراهەم بکەین.
لادانی بەربەستەكانی بەردەم گەڕانەوەی ئاوارەكان لە نەینەوا
ئیمساڵ، ئینستیتیوتی مێری توێژینەوەیەکی ئەنجام دا لەگەڵ ( ئینستیتیوتی وڵاتە یەکگرتووەکان بۆ ئاشتی) سەبارەت بەو بەربەستانەی کە ڕێگرن لە گەڕانەوەی ئاوارەکان بۆ زێدی خۆیان. ئاوارەکانی ناوخۆی پارێزگای نەینەوا دەرگیری کۆمەڵێك بەربەستن، هەندێکیان ناتوانرێت لێک جیابکرێنەوە و لە سیاقی گرنگی پێدانی کۆمەڵگای نێودەوڵەتیدا لەبەرچاوی نین چونكە لە ئەنجامی ئەو مێژووە پڕ لەتوند و تیژە و دەربەردەریە بەدیهاتوون. لە کاتێکدا کە 4.3 مليۆن ئاوارەی ناوخۆ گەڕاونەتەوە، بەڵام تاکو ئێستا 1.5 مليۆن کەس ئاوارەن. ئەو ڕێکارانەی ئەم دواییەی کە حکومەتی ناوەندی کردی، لەوانە بە دواداچوونی ئەمنی، داخستنی کەمپەکان لە نەینەوا، وایکرد کە شەپۆڵێکی نوێ لە ئاوارەی ناوخۆ تووشی بێلانەیی ببنەوە. ئەو جۆرە ڕێکارانە وا دەکات کە گەڕانەوەی خەڵک بۆ شوێنی خۆیان تووشی سزای قورس ببنەوە. بە تایبەتی بە لەبەرچاوگرتنی گۆڕانکاریە تازەکانی جیۆپۆلەتیکی سوریای دراوسێ. لەو پانێڵە بەشداربووان گفتووگۆ لەسەر پێداویستیەکانی گەڕانەوەی ئاوارەکانی ناوخۆ دەکەن، و چۆن دینامیکیەتی ناوخۆ و نیشتیمانی و جیۆپۆلەتیک کاریگەری لەسەر ئەوە ئامانجە دەبێت؟
بەرەوپێشەوە بردنی هەرێمی كوردستان لە نێو هاوكێشە ئیقلیمی و جیهانیەكاندا
دینامیکیەتی هێزە نێودەوڵەتی و ناوچەییەکان کە لە ناوخۆی عێراق کاریان پێدەکرێ زۆر ئاڵۆزو تێکهەڵکێشە و بەردەوام لە گۆڕاندایە. ئەو دینامیکیەتە کاریگەری نەرێنی لەسەر دامەزراوەکانی دەوڵەت و سیستەمی کۆمەڵایەتی ناوخۆی عێراق هەیە، و کارئاسانی کردووە بۆ ئەوەی ببێتە ژینگەیەکی لەبار بۆ بڵاوبوونەوەی هێزە ناوخۆییە ناکۆکەکان. لەبەر ئەوەی دەوڵەتی عێراق تادێت زیاتر بەرەو شکست دەڕوات، مەشهەدی ناوخۆ لەتوپەت بووە لەژێر کاریگەری بەردەوامی لایەنە کاریگەرەکانی حکومی و ناحکومی، کە زۆربەیان پەیوەستن بە دەوڵەتانی تر و دەتوانێت سەرکردایەتی گۆڕانکاریەکان بکات بە شێوەیەکی سەربەخۆ. ئەو شێوازە لە فرەیی حوکمڕانی وایکردووە کە زۆر قورس بێت بۆ سەرکردە ناوخۆییەکان بتوانن یارمەتی کۆمەڵگای عێراقی بدەن بۆ چارەسەری کێشەو نەهامەتیەکان. لە بەشداربووانی ئەو پانێلە کە خۆیان سەرکردەی ڕاستەوخۆن، گوێبیستی ئەو بەرەنگاریانە دەبین، و دەربڕینی راوبۆچوونی خۆیان لەسەر ئەو دینامیکیەتە و پلانیان بۆ گواستنەوەی دینامیکیەتەکان.
خانمان لە پۆستی سەركردەییدا: دەرفەت بۆ پاڵپشتی رۆڵی ئافرەت
باشترین نیشاندەر بۆ بەرقەراکردنی ئاسایش و سەقامگیری گشتگیری هەر نەتەوەیەک بریتی نیە تەنها لە کۆی داهاتی نیشتیمانی و سیستەمە دیموکراتیەکەی، بەڵکو یەکسانی نێر و مێیە. لە بەرئەوە، بەشداری پێکردنی ژنان بە شێوەیەکی ڕاست و دروست لە دامودەزگاکانی حکومەت و ڕێکخراوەکانی گۆمەڵگەی مەدەنی هۆکارێکی یەکلاییکەرەوەیە لە سەرکەوتنی پرۆسەی دەوڵەتسازی. بۆ بەدیهێنانی ئەمە هێشتا ئەرک و کاری زۆر ماوە ئەنجام بدرێت. بەشداربووانی ئەو پانێڵە باس لە ئەزموونی ئەو ژنانە دەکەن کە سەردەمیانە بەشداری لە حکومەت و ڕێکخراوەکان و کۆمەڵگەی مەدەنی دەکەن لە ناوخۆی هەرێـم و عێراق. وە ئەو خانمانەی کە رۆڵی سەرکردایەتی و پۆستیان هەیە باسی ئەو دەرفەتانە دەکەن لە چوارچێوەی پسپۆڕیەکەی خۆیان بۆ گۆڕینی ئەو چوارچێوانە و داڕشتنی سیاساتی دروست و سەردەمیانە بۆ پەرەپێدانی تواناکانی ژنان و بەدیهێنانی یەکسانی.
هاوكاری نێودەوڵەتی بۆ دەوڵەتسازی لە عێراق
لە ساڵی ٢٠٠٥ دەوڵەتی عێراق دەستورێکی دیموکراسی لەخۆگرت، بەڵام لەگەڵ ئەوەش ئەو دیموکراتیە ساوایەی کە لە قۆناخی سەرەتایی دایە، ڕووبەڕووی چەندین بەرەنگاری بووەتەوە بۆ دەوڵەتسازیی. شەڕو تەنگو چەلەمە یەک لەدوای یەکەکان کۆسپیان خستە بەردەم پرۆسەی چەسپاندنی دیموکراتیەت، و بوونە هۆی لاوازبوونی دەوڵەت. لە کاتی سەرهەڵدانی گروپە توندڕەکان کە پەیوەستن بە هێزی دەوڵەتانەوە، سوودیان لەو لاوازی و بێسەروبەریە وەرگرت، کێشە ناوخۆییەکان بوون بە کێشەی نێودەوڵەتی. لە ئەنجامی ئەو پالپشتە نێودەوڵەتیە عێراق توانی تا ڕاددەیەکی زۆر خۆڕاگر بێت بەرامبەر بە داعش. لە کاتی ئێستادا، سەرەڕای هەموو تەحەدییاتەکانی ناوخۆیی و ناوچەیی، یەکێتی ئەوروپا و نەتەوەیکگرتووەکان و دەوڵەتانی تری وەبەرهێنەر خەریکی بنیاتنانی پایەکانی دیموکراتین لە عێراق، لە بوارەکانی: بەهێزکردنی توانا دامەزراوەییەکانی دەوڵەت، پشتگیریکردنی پرۆسەی سەروەرکردنی یاسا، هاندانی بە پیشەیی کردنی دەزگا ئەمنیەکان. بەڵام لەگەڵ ئەمانەشدا، هێشتا پێویستیەکی زۆر ماوە بۆ بنیاتنان و بووژانەوەو ئاشتەوایی، کە ئەمانە بەربەستی گەورەن لەبەردەم گەشەی پرۆسەی دیموکراتی. لەم پانێڵە بە هاوبەشی لەگەڵ دۆست وهاوبەشە نێودەوڵەتیەکانمان هەوڵ دەدەین پێشبینیەکانیان بۆ داهاتوو، و ڕۆڵی بەردەوامی خۆیان بۆ بەرەوپێش بردنی عێراق بخەنەڕوو.
پەیوەندی نێوان بەغدا و هەولێر: چارەسەری كێشە ریشەییەكانی ناكۆكی
لە ماوەی ئەو پانزە ساڵەی ڕابووردوو، بەشە بوودجەی هەرێمی کوردستان لە بودجەی گشتی و داهاتی نەوت لە عێراقی فیدراڵ خاڵی هەرە گرنگی ناکۆکی کێشەکان بووە لە نێوان هەولێر و بەغدا. هەموو ساڵێك، کە دەست دەکرێت بە داڕشتنی یاسای بودجە و دەنگدان لەسەری، قەیرانیێکی نوێ لە پەیوەندیەکان دروست دەبێت. ئێستا کاتی گفتووگۆیە لەسەر یاسای بوودجە بۆ ساڵی داهاتوو. پێویست دەکات لەسەر هەردوو لایەن چارەسەرێکی گونجاو درێژخایەن بۆ ئەو بابەتە بە گوێرەی دەستوور دابڕێژن، و جێگای رەزامەندی هەموولایەک بێت و یاسایەکی بنەرەتی بۆ چارەسەرێکی هەمیشەیی بۆ دەربکەن، کە هەتاکو ئێستا بەو دەرئەنجامە نەگەیشتوون. ئیتر کاتی ئەوە هاتووە کە هەولێرو بەغدا بە شیوەیەکی شەفاف چارەسەی ئەو بەربەستە بکەن و هەنگاوبنێن بەرەو باشترکردنی پەیوەندیەکان. لەو دانیشتنەدا پرسیار ئەوەیە: ئایا دەکرێ ئەو کێشانەی کە پەیوەندیدارن بە و بابەتە ڕیشەکێش بکەین و بە نیەتێکی پاک دەست پێبکەین؟ ئایا دەکرێت بنیاتی متمانەیەک دابڕێژین لەو پرۆسە گرنگە؟ چاوەڕوانین وەڵامەکانمان لە بڕیاردەران و سیاسات داڕێژەران کە بەشدارن لەو پانێڵە وەربگرینەوە.
كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێم لهەرێم و ستراتیژی چوارساڵی ئایندە
کابینەی نۆیەمی حکومەتی هەرێمی کوردستان لە مانگی حوزەیرانی ٢٠١٩ دەست بەکاربوو، هەر لە سەرەتاوە، سەرۆکی ئەنجومەنی وەزیرانی نوێ ماینفەستۆی حكومەتەكەی راگەیاند کە بریتی بوو لە ٥٢ بڕگەی چاکسازی قورس، و بۆ ئەوەبوو كە وا دیزاین کرابوو بۆ ئەوەی ستراتیژەكانی بخاتە بواری جێبەجێكردنەوە لە بوارەکانی: چاکسازی لە خزمەتگوزاری، سەروەرکردنی یاسا، بە دامەزراوەییکردنی دامودەزگاکانی حکومەت، و چارەسەرکردنی کێشە هەڵپەسێردراو و درێژخانەکانی کە عێراق دەرگیریەتی. بۆ ئەو مەبەستە سەرۆكی حكومەت سەرجەم وەزیرەکانی ڕاسپارد کە ئامادەکاری بۆ داڕشتنی پلانی چوارساڵەی وەزارەتەکەیان بکەن لە چوارچێوەی ئەو مانیفەستۆیە و ٥٢ خاڵەكە. لەو پانێلە، گوێ لە چەند وەزیرێکی کابینەی ئیستا دەگرین کە وەزارەتەکانیان زیاتر خزمەتگوزارین، بۆ ئەوەی بیروبۆچوون و ستراتیجیەت و پلانی خۆیانمان بۆ باس بکەن لەو ماوەیەی کە لە پۆستەکانیان دان، و ئەوەی کە تا ئێستا جێبەجێیان کردووە.